چند سالی است که مسئولان استان یزد با توجه به خشکسالی‎‎های پیایی استان که این خطه را به شدت دچار بحران کم آبی کرده است، موضوع توسعه‎‎ی کشت و فرآوری گیاهان کم آبخواه و بطور اخص گیاهان دارویی را به عنوان یکی از مسیرهای پیشرفت استان مورد اهتمام قرار داده‎‎اند.

البته از آنجایی که گاهاً در تعیین مسیرهای پیشرفت و راهبردهای توسعه‎‎ی استان، اشتباهاتی صورت می‎‎گیرد که این اشتباهات در سال‎‎های بعد آسیب‎‎ها و اثرات آن بر جای خواهد ماند؛ ایسنای یزد با همکاری حوزه تجاری‎‎سازی و اشتغال امور فارغ التحصیلان سازمان جهاددانشگاهی استان یزد در میزگردی با موضوع “برنامه‎ریزی اشتغال و توسعه تشکل‌‌های تخصصی با محوریت گیاهان دارویی” با حضور کارشناسان این حوزه سعی کرده است با بازنگری مسیر توسعه استان از طریق گیاهان دارویی، به بررسی نقاط ضعف و قوت استان و مسائل و مشکلات موجود در رابطه با گیاهان دارویی بپردازد.

در همین رابطه نیز سئوالات متعددی وجود دارد؛ این که آیا بازار استان و کشور ظرفیت تولید انبوه گیاهان دارویی در دراز مدت را دارد و آیا فعالیت عمده در این حوزه در مسیر توسعه استان است؟ آیا امکان تجربه‎‎ی توسعه صنعتی استان و معضلات ناشی از آن، در حوزه گیاهان دارویی نیز تکرار می‎‎شود؟ و آیا اصولاً حرکت در این مسیر می‎‎تواند استان را به توسعه اشتغال به ویژه در بخش فارغ‎‎التحصیلان مرتبط با این حوزه سوق دهد؟

حذف کشاورزی زندگی را سخت می‎‎کند

دکتر “حیدر مفتاحی” مدرس دانشگاه، پژوهشگر و تولیدکننده گیاهان دارویی نیز در این میزگرد با بیان این که خطر بزرگی که در سالیان اخیر استان یزد و کشور را تهدید می‎‎کند، حذف کشاورزی است، می‎‎گوید: این در حالی است که وقوع چنین اتفاقی، زندگی را در استان و کشور سخت یا تقریباً غیر ممکن می‎‎کند لذا با شرایط کم‎‎آبی‏‏های موجود باید کشاورزی به سمتی برود که متناسب با شرایط استان و کشور باشد نه این که آنرا حذف کنیم.

وی با اشاره به فرمایشات بنیانگذار کبیر انقلاب مبنی بر این که اگر بخواهیم در کشور خودکفایی اتفاق بیافتد باید خودکفایی در کشاورزی کشورمان صورت بگیرد، بیان می‏‏کند: به طور قطع مسیر توسعه از کشاورزی گذر می‎‎کند ولی از آنجایی که کشاورزی بسته به اقلیم‎‎های متفاوت، فرق می‎‎کند باید در هر شرایطی به دنبال کشاورزی متناسب با همان اقلیم باشیم.

جای خالی کشاورزی در بخش‎‎های غیرغذایی

مفتاحی تصریح می‎‎کند: استان یزد به لحاظ برخورداری از خاکی که به سمت قلیایی شدن پیش می‎‎رود، امکان کشت تعداد محدودی از گونه‎‎های گیاهی را دارد لذا باید اقدام به کشت گیاهانی کنیم که متناسب با این شرایط باشد تا از پیشرفت در حوزه کشاورزی عقب نمانیم.

وی می‏‏گوید: متاسفانه به نظر می‏‏رسد که متخصصان بخش کشاورزی ما در این زمینه کم کاری کرده‏‏اند و با وجود مطالعاتی که در برخی گیاهان مانند گندم صورت گرفته است، در این حوزه تنوع محصولی مورد توجه نبوده است.

وی در همین رابطه به کشورهای کم‎‎آبی مانند سودان که در صادرات برخی محصولات گیاهی موفق بوده‎‎اند، اشاره و اظهار می‎‎کند: باید با توجه به شرایط اقلیمی کشورمان و الگوبرداری از کشورهای موفق مشابه کشورمان به سمت کشت‎‎های جایگزین و گیاهان کم آبخواه برویم.

این پژوهشگر گیاهان دارویی در همین زمینه موضوع افزایش بهره‎‎وری از تولیدات گیاهان کم آبخواه را نیز مهم می‎‎داند و عنوان می‎‎کند: به نظر می‎‎رسد در حال حاضر باید روی گیاهان دارویی و معطر که طیف زیادی را شامل می‏‏شود و گیاهان صنعتی را نیز شامل می‎‎شود، بیشتر اهتمام داشته باشیم.

وی اضافه می‎‎کند: البته یکی از مشکلات بخش کشاورزی در کشورمان نیز این است که کشاورزی تنها به تولید محصولات کشاورزی محدود شده و این بخش در بخش‎‎های دیگر مانند صنایع جای خود را پیدا نکرده است در حالی که اگر صرفاً به فکر تولید محصول خشک و مصرف آن باشیم، یقیناً به مرور زمان با شکست مواجه خواهیم شد.

مفتاحی هماهنگی بین ادارات و دستگاه‎‎های متولی را لازمه توسعه و پیشرفت در حوزه گیاهان دارویی برمی‎‎شمارد.

حذف کشاورزی بدترین گزینه برای مهار کم آبی

“سعید کریمیان” از کارشناسان ترویج جهادکشاورزی استان نیز با تاکید بر این که کم آبی در استان یزد مسئله جدیدی نیست، می‎‎گوید: اجداد ما همواره با این مشکل کم‌‌آبی درگیر بوده و برای آن راه حلی یافته‎‎اند و مسلماً حذف کشاورزی در حال حاضر بدترین گزینه برای مهار کم آبی است.

به گفته‎‎ی وی، می‎‎توان با تغییر الگوی کشت و تولیدگیاهان کم‎‎آبخواه و پربازده، بر کم‎‎آبی غلبه کند و به توسعه اشتغال و سود اقتصادی نیز دست یافت.

وی با تاکید بر تغییر الگوی کشت استان با توجه به مشکل کم آبی استان، اظهار می‎‎کند: قطعاً تولید صرف گیاهان دارویی و خام فروشی محصولات در این حوزه به نفع استان نیست و باید ایجاد کارخانه‎‎های فرآوری گیاهان دارویی در کنار تولید گیاهان دارویی برای تولید محصولات متنوع را دنبال کنیم.

لزوم برنامه‎‎ریزی برای توسعه گیاهان دارویی

کریمیان با اشاره به لزوم برنامه‎‎ریزی در حوزه توسعه گیاهان دارویی در استان، اهمیت حمایت مسئولان استان و ورود فارغ التحصیلان به حوزه فراوری گیاهان دارویی برای تبدیل آن به داروهای گیاهی و دیگر فرآورده‎‎های این بخش را نیز یادآور می‎‎شود.

وی به فعالیت‎‎های مدیریت ترویج جهادکشاورزی استان در این حوزه اشاره می‎‎کند و می‎‎گوید: آموزش کشت گیاهان دارویی به زنان خانه‎‎دار روستایی در برخی از شهرستان‎‎های استان و تولید در سطح محدود برای آنها آغاز شده و مورد استقبال قرار گرفته است.

وی مشارکت دیگر دستگاه‎‎های استان در این رابطه را ضروری می‎‎خواند و می‎‎گوید: این آموزش‎‎ها باید به صورت گسترده‎‎تر و در زمینه کشت، بسته‎‎بندی و فرآوری گیاهان دارویی در استان انجام شود.

گیاهان دارویی ابزاری برای توسعه استان

دکتر “احمد افروزیان” سرپرست مرکز خدمات تخصصی گیاهان دارویی سازمان جهاد‎‎دانشگاهی استان یزد در این میزگرد با اشاره به این که در حوزه گیاهان دارویی ابتدا باید ظرفیت‌سنجی و پتانسیل‌یابی انجام شود، می‎‎گوید: تولید گیاهان دارویی باید وسیله‌ای برای ایجاد اشتغال و توسعه‎‎‎ی استان باشد نه این که صرفاً در این حوزه تولید برای مصرف مدنظر باشد.

وی ادامه می‎‎دهد: مقوله‎‎ی توسعه موضوعی متفاوت از ابزار توسعه است لذا نباید این اشتباه در زمینه گیاهان دارویی نیز صورت بگیرد.

افروزیان اضافه می‎‎کند: استان یزد باید در زمینه گیاهان دارویی، سیاست‎‎گذاری داشته باشد و مشخص شود که چه نوع گیاهانی مناسب اقلیم یزد است؟ یا تولید در چه حجمی مورد نیاز است؟ و برای فعالیت در این حوزه به چه تعداد فارغ التحصیل، متخصص و نیروی کار نیازمند هستیم؟

وی با بیان این که ایجاد شرکت‎‎ها و مراکز رشد گیاهان دارویی بدون برنامه‎‎ریزی و هدف‎‎گذاری مناسب، سودی برای استان در جهت امر توسعه نخواهد داشت، معتقد است که ابتدا باید فرهنگ تولید، فرآوری و مصرف گیاهان دارویی در جامعه ایجاد شود.

سرپرست مرکز خدمات تخصصی گیاهان دارویی سازمان جهاد‎‎دانشگاهی استان همچنین خاطرنشان می‎‎کند: یکی از ضعف‎‎ها در حوزه گیاهان دارویی مربوط به فارغ التحصیلان این رشته است که عموماً دارای هیچ طرح و ایده‌‌ای نیستند و متاسفانه مراکز رشد هم نمی‎‎توانند به این گونه افراد کمکی کنند.

افرزویان با اشاره به کم آبی استان، تاکید می‎‎کند: در صورت برنامه‎‎ریزی مناسب قطعاً گیاهان دارویی می‎‎تواند ابزاری جهت توسعه استان یزد باشد.

لزوم تغییر نگرش در مورد گیاهان دارویی

دکتر “محمد حسین حکیمی” از اساتید دانشگاه یزد عمده مشکل حوزه گیاهان دارویی را در استان، این می‎‎داند که هنوز نمی‎‎دانیم چه بکاریم؟ نشاء و بذر را از کجا تهیه کنیم؟ و مشتری محصولات این بخش کیست؟

وی در مورد این مشکلات نیز راهکار را مشاوره و راهنمایی کشاورزان و فارغ‌‌التحصیلان، در اختیار قرار دادن بذر و نشای مناسب و تضمین خرید محصول عنوان می‎‎کند.

حکیمی در ادامه با اشاره به این که مصرف سرانه گیاهان دارویی در کشور آمریکا ۱۰۰ برابر کشور ماست، اظهار می‎‎کند: متاسفانه مصرف سرانه گیاهان دارویی در کشورمان تنها ۲۵ گرم است لذا در خصوص تغییر نگرش مردم در رابطه با گیاهان دارویی باید فرهنگ‎‎سازی شود.

توسعه گیاهان دارویی مستلزم قابلیت‌‌سنجی

“سید حمید میررکنی” مدیر مرکز تخصصی گیاهان دارویی سازمان جهاددانشگاهی استان هم با تاکید بر اهمیت نگاه اقتصادی به حوزه گیاهان دارویی، اظهار می‎‎کند: متاسفانه نوسان قیمت نگرانی زیادی را برای تولیدکنندگان گیاهان دارویی بوجود آورده و موجب بی اعتمادی آنها شده است لذا باید در این خصوص تدابیری اندیشیده شود تا به کشاورز یا هر فردی که تمایل به فعالیت در این حوزه دارد، اطمینان داده شود.

وی همچنین نبود بذر مناسب و همچنین عدم وجود امکانات مناسب جهت فرآوری گیاهان دارویی در استان یزد را از جمله مشکلات حوزه گیاهان دارویی در استان یزد می‎‎داند و می‎‎گوید: متاسفانه علی رغم علاقمندی کشاورزان استان، برنامه‎‎ی مشخصی برای توسعه گیاهان دارویی در استان وجود ندارد.

میررکنی نیازسنجی و قابلیت‌‌سنجی را مهمترین موضوع در حوزه گیاهان دارویی در استان و کشور می‎‎خواند و عنوان می‎‎کند: متاسفانه به نظر می‎‎رسد گیاهان دارویی در استان یزد متولی مشخصی ندارد به نحوی که اطلاعی از میزان عرضه و تقاضا یا ظرفیت‎‎ها و پتانسیل‎‎های استان در این بخش وجود ندارد تا فعالان و علاقمندان به این بخش با اطمینان خاطر به آن ورود کنند.

تسهیل توسعه گیاهان دارویی توسط دولت

دکتر “احمد افروزیان” سرپرست مرکز خدمات تخصصی گیاهان دارویی جهاد‎‎دانشگاهی یزد در مورد عدم مطالعه در این بخش، اظهار می‎‎کند: متاسفانه در اسناد بالادستی استان و سند توسعه‎‎ی استان، به بخش کشاورزی و حوزه گیاهان دارویی، توجهی صورت نگرفته است.

وی می‎‎گوید: متاسفانه در استان نه فقط در بخش کشاورزی بلکه در بخش‌‌های صنعت، معدن و حتی گردشگری که این روزها بیشتر مورد اشاره مسئولان است، براساس مزیت‏‏های استان حرکت نشده است.

افروزیان اضافه می‎‎کند: باید در بعد کلان و سطوح بالای تصمیم‎‎گیری استان در رابطه با توسعه گیاهان دارویی تصمیم‌‌گیری لازم صورت بگیرد.

وی معتقد است که دولت باید نه به عنوان متولی، بلکه به عنوان تسهیل کننده و محرک سیستم در حوزه واردات و صادرات، در رابطه با گیاهان دارویی وارد عمل شود و سپس کار را به بخش خصوصی واگذار کند.

تشکیل ستاد گیاهان دارویی استان به ریاست استاندار

البته “حیدر مفتاحی” مدرس دانشگاه نظر متفاوتی در این باره دارد به طوری که عنوان می‎‎کند: هر چند در استان سند داخلی در این رابطه وجود ندارد ولی کمیته فنی گیاهان دارویی هر از چندگاهی در جهادکشاورزی استان با دعوت از مسئولان و کارشناسان این حوزه تشکیل می‎‎شود و تصمیم‎‎گیری‌‌های لازم در رابطه با کشت و توسعه گیاهان دارویی در شهرستانهای استان براساس پتانسیل هر یک صورت می‎‎گیرد.

وی با بیان این که در کشور سند ملی گیاهان دارویی وجود دارد که براساس آن وظیفه‎‎ی هر یک از دستگاه‎‎ها در آن مشخص شده است، ادامه می‏‏دهد: در برخی از استان‎‎ها نیز ستاد گیاهان دارویی وجود دارد که بیشتر به مرکز متصل هستند و این سند ملی را اجرایی می‎‎کنند.

وی می‏‏گوید: ستاد گیاهان دارویی استان نیز در شرف راه‎‎اندازی است که ریاست آن را استاندار برعهده خواهد داشت.

فرآوری، آینده اشتغال در بخش گیاهان دارویی

مفتاحی با بیان این که حدود سه هزار فارغ التحصیل  کشاورزی عضو نظام مهندسی کشاورزی که عمدتاً در دیگر بخش‎‎ها فعالیت می‎‎کنند، می‎‎گوید: متاسفانه این افراد تحصیل کرده در حالی از این حوزه کنار کشیده‎‎اند، که افراد فاقد آگاهی در رابطه با گیاهان دارویی در این بخش مشغول ارائه گیاهان دارویی به مردم هستند.

وی آینده اشتغال در بخش گیاهان دارویی را مستلزم توجه بیشتر به حوزه فرآوری گیاهان دارویی می‎‎داند و می‎‎گوید: توسعه اشتغال در حوزه گیاهان دارویی نیازمند توسعه فرآوری و تنوع محصولات در این بخش است.

مفتاحی در این رابطه به موفقیت صنعت فراوری کنجد و تولید محصولات متنوع کنجدی در استان اشاره و عنوان می‌‌کند: می‌توان این تجربه موفق را در حوزه گیاهان دارویی نیز بکار برد و علاوه بر گیاهان دارویی تولید داخل استان، محصولات استان‎‎های همجوار را نیز فرآوری کرد.

این پژوهشگر در پایان نیز نیاز آینده حوزه گیاهان دارویی را نیروهای متخصص در رشته‎‎های کشاورزی، شیمی و داروسازی ذکر می‎‎کند.

جمع‎‎بندی نظرات کارشناسان و مباحث مطرح شده در این میزگرد نشان می‎‎دهد که توسعه کشت و فرآوری گیاهان دارویی می‎‎تواند به عنوان یکی از مسیرهای توسعه استان باشد ولی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر آن که می‎‎تواند منجر به توسعه اشتغال در این بخش نیز شود، لزوم برنامه‎‎ریزی و فرهنگ‎‎سازی برای تولید و مصرف گیاهان دارویی، قابلیت‎‎سنجی و شناسایی گیاهان دارویی مناسب با اقلیم استان، ارائه مشاوره‎‎های لازم و مشارکت بیشتر دستگاه‎‎های مرتبط و همچنین تشویق و ترغیب کشاورزان و فارغ‎‎التحصیلان رشته‎‎های کشاورزی و تمامی علاقه‎‎مندان به سرمایه‎‎گذاری در تولید و به ویژه فرآوری گیاهان دارویی است.