تصحیح و احیای کتب طب سنتی ایران، بایدها و نبایدها

مصاحبه با خانم دکتر روجا رحیمی، متخصص داروسازی سنتی و عضو هیأت علمی دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران

.

به نقل از مستند ویژه سومین جشنواره گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران – ۱۵ تا ۱۸ شهریورماه ۱۳۹۵ (به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی)

(توجه: متن کامل این مقاله در فایل مستند موجود می باشد. با کلیک نمودن بر روی گزینه بالا می توانید آن را دانلود نمایید.)

.

با سلام، لطفا خودتان برای خوانندگان مستند ویژه سومین جشنواره ملی گیاهان دارویی و طب سنتی معرفی بفرمایید.

با سلام. روجا رحیمی هستم. در سال ۱۳۸۳ از رشته داروسازی عمومی از دانشگاه علوم پزشکی شیراز فارغ التحصیل شدم. در سال ۱۳۸۷ مقارن با اولین سال راه اندازی رشته داروسازی سنتی به عنوان یکی از رشته های تخصصی داروسازی، مشغول به تحصیل در این رشته شدم و سال ۱۳۹۱ فارغ التحصیل گشتم. در سال ۱۳۹۲ به عنوان عضو هیات علمی در دانشگاه علوم پزشکی تهران شروع به کار نمودم و در حال حاضر به عنوان استادیار گروه داروسازی سنتی دانشکده طب سنتی این دانشگاه مشغول به خدمت هستم.

یکی از دلایل انتخاب شما برای این مصاحبه، فعالیت شما در زمینه تصحیح کتابهای ارزشمندی در طب سنتی بوده است. چگونه با کتب طب سنتی آشنا شدید و دلیل شروع تصحیح کتب چه بود؟

در سال ۱۳۸۳ به منظور گذراندن طرح نیروی انسانی در دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران مشغول به کار شدم. در این مقطع به پیشنهاد جناب آقای دکتر شمس اردکانی و تحت نظارت و راهنمایی ایشان شروع به تصحیح کتاب تحفه المومنین کردم. بنده در دوران تحصیل در داروسازی عمومی به مباحث گیاهان دارویی بسیار علاقمند بودم و همین امر باعث شده بود که پایان نامه خود را در همین زمینه انتخاب نمایم. تحفه المومنین هم کتابی بود که بخش عمده آن به مفردات و گیاهان دارویی از دیدگاه طب سنتی اختصاص داشت. اما از آنجاییکه با مباحث طب سنتی آشنایی نداشتم تصمیم گرفتم در دوره های مقدماتی آشنایی با طب سنتی که توسط دانشگاه شاهد و زیر نظر جناب آقای دکتر ناصری برگزار می شد شرکت نمایم. علاوه بر این به طور همزمان به مطالعه کتبی در زمینه اصول و مبانی طب سنتی همچون خلاصه الحکمه و مفرح القلوب پرداختم. آشنایی با این مقدمات سبب شد که ضرورت تصحیح این کتب را درک نمایم و با جدیت و تلاش مضاعف به تصحیح کتاب تحفه المومنین بپردازم. البته این کار به عنوان اولین تجربه اینجانب با دشواری های فراوانی همراه بود. زیرا همانگونه که مطلعید در وهله اول متون طب سنتی اصطلاحات و ترمینولوژی تخصصی خود را دارد و نیاز داشتم دائما به کتبی مراجعه کنم که بتوانم مفهوم این لغات و اصطلاحات تخصصی را بیابم. در ثانی این متون به صورت دستنویس می باشند و خواندن صحیح این متون نیاز به ممارست و تمرین بسیار دارد.

شاید برایتان جالب باشد که در ابتدای تصحیح این متون دیدگاه مثبتی نسبت به طب سنتی نداشتم و بیشتر برای ارضای کنجکاوی خود و ایجاد یقین در خصوص تصویر ذهنی که داشتم کار تصحیح کتاب را قبول کردم. اما به تدریج اتفاق دیگری رقم خورد و آن ایجاد علاقه وافر در من نسبت به مقوله طب سنتی بود.

اگر حمل بر خودستایی نباشد بنده از دانشجویان ممتاز داروسازی عمومی بودم و پس از فارغ التحصیلی اساتید بزرگوارم به خصوص جناب آقای دکتر محقق زاده که استاد راهنمای پایان نامه اینجانب بودند اصرار داشتند که در آزمون تخصص شرکت کنم. اما احساس می کردم که هیچ یک از رشته های تخصصی داروسازی صد درصد ارضا کننده خواسته های من نیست. اما همین که زمزمه های راه اندازی رشته داروسازی سنتی به گوشم رسید برای ایجاد این رشته و شرکت در آزمون ورودی آن لحظه شماری می کردم.

توضیحی درباره دو کتابی که تصحیح نموده اید بفرمایید و اینکه این دو کتاب شامل چه مباحثی هستند؟

بخش عمده تحفه المومنین همانطور که عرض کردم به مبحث مفردات می پردازد. اگر بخواهم مفردات را در یک جمله تعریف کنم: اجزای گیاهی، حیوانی و معدنی که با مقاصد درمانی مورد استفاده قرار می گیرند. کتب مفردات طب سنتی ساختاری مشابه کتب فیتوتراپی امروزی دارند. به هر مفرده یک تک نگار اختصاص یافته و در این تک نگار معمولا تعدادی یا همگی مباحث زیر به چشم می خورد: اسامی مفرده در زبان ها و گویش های مختلف، ماهیت مفرده، طبیعت یا مزاج مفرده، افعال و خواص (مصارف درمانی) مفرده، مضرات (عوارض جانبی) و مصلحات مفرده، مقدار شربت (میزان مجاز مصرف) مفرده، بدل (اگر آن مفرده در دسترس نبود از چه مفرده یا مفرداتی به عنوان جایگزین آن می توان استفاده نمود). علاوه بر مبحث مفردات، بخش کوتاهی از کتاب نیز به مرکبات پرداخته و در آنجا نویسنده کتاب، محمد مومن تنکابنی نسخه تعدادی از داروهای مرکب (داروهایی که از بیش از یک مفرده تشکیل شده اند) به خصوص آنهایی که توسط وی و پدرش میر محمد زمان تنکابنی به تجربه رسیده را بیان نموده است. برای تصحیح این کتاب، از سه نسخه خطی تحفه المومنین که معتبرتر به نظر می رسید بهره گرفتیم. دو ضمیمه هم برای بخش انتهایی کتاب در نظر گرفتیم: یکی تحت عنوان نام علمی و معادل امروزی مفردات نامبرده در کتاب و دیگری تحت عنوان فرهنگ واژه ها که در این بخش اصطلاحات و لغات تخصصی و دشوار موجود در کتاب به همراه معنی آنها شرح داده شده است. این کتاب در زمستان ۱۳۸۶ به همت مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی منتشر شد.

کتاب مخزن الادویه نیز کتابی در باب مفردات می باشد و به عنوان کاملترین و جامع ترین کتاب مفردات در بین متخصصین و پژوهشگران عرصه طب و داروسازی سنتی شناخته می شود. این کتاب در قرن ۱۲ هجری قمری توسط محمد حسین عقیلی خراسانی شیرازی نگاشته شده و بیش از ۱۷۰۰ مفرده در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده کتاب از اکثر کتب معروف مفردات نگاشته شده قبل از خود، جهت نگارش این اثر ارزشمند بهره جسته است. جهت تصحیح این کتای از دو نسخه خطی استفاده کردیم و ضمایمی مشابه آنچه برای کتاب تحفه المومنین در نظر گرفته بودیم برای آن تهیه کردیم.

تعداد کتابهای قدیمی طب سنتی ایران در برخی موارد تا ۱۴ هزار گفته شده که اگر این اعداد صحیح باشد، نیاز به یک همت و حرکت بسیار عظیم و بسیار قوی برای تصحیح اینها احساس می شود. با توجه به این حجم عظیم کتابهای نیازمند به تصحیح و احیا، راهکار آنرا چه می بینید؟

… (متن کامل این مقاله در مستند ویژه سومین جشنواره و نمایشگاه گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران منتشر شده است که فایل کامل آن را می توانید از اینجا دانلود نمایید).

.