اصول و مبانی بسته بندی و انبارداری گیاهان دارویی و معطر
منبع: عبادی، محمدتقی. ۱۳۹۴٫ اصول و مبانی بسته بندی و انبارداری گیاهان دارویی و معطر. مجله باغدار. ۹۷: ۱۹-۲۶٫
.
چکیده
همواره یکی از دغدغه های مدیران در صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی، ایجاد توازن بین ورود مواد خام گیاهی به کارخانه و توان دستگاه های فرآوری می باشد زیرا ورود کمتر یا بیشتر مواد خام به خط استحصال مواد موثره سبب کاهش راندمان تولید و ایجاد مشکلات متعدد کیفی در فرآورده نهایی کارخانه می گردد. بسته بندی و انبارداری از فرآیندهای مهم در مرحلهی پس از برداشت گیاهان دارویی میباشند که می توانند سبب تامین پایدار مواد گیاهی موردنیاز صنعت فرآوری گیاهان دارویی شوند. در این مقاله به اصول و مبانی بسته بندی و انبارداری گیاهان دارویی و معطر پرداخته شده و تاثیر آنها بر کمیت و کیفیت مواد موثره گیاهان دارویی بررسی می گردد.
۱) مقدمه
امروزه گیاهان دارویی و طب سنتی در تمام کشورهای دنیا به عنوان یکی از مهمترین راهبردها در زمینه سلامت، تجارت و فناوری مطرح است. ناگفته پیداست که این درجه از اهمیت، بی شک ناشی از بررسی های دقیق و موشکافانه ای می باشد که روی نیازهای جامعه بشری صورت گرفته است. بر اساس آمارهای جهانی، گیاهان دارویی علاوه بر ایجاد زیرساخت های “سلامت ایمن” در جوامع، در زمینه اقتصادی نیز جایگاه بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر کاربرد گیاهان دارویی و معطر به قلمروی بسیار فراتر از صنایع داروسازی راه یافته است و تعداد بی شماری از صنایع دیگر (مانند صنعت تولید محصولات آرایشی بهداشتی، صنعت علف کش ها و حشره کش ها، صنعت طعم دهنده ها و همچنین عطر و خوشبوکننده های هوا، صنعت رنگ سازی و …) نیز در حال گرایش به استفاده از این گیاهان در محصولات خود می باشند (Bogers et al., 2006). در یک بررسی که توسط سازمان بهداشت جهانی انجام شده است، مشخص گردیده که حدود ۸۰ درصد از جمعیت کشورهای در حال توسعه به درمان هایی بر پایه ی طب گیاهی اعتماد دارند. حداقل ۲۵ درصد از داروهایی که در دارونامه های معتبر جهان ذکر شده اند، منشأ گیاهی دارند و در حال حاضر ۱۲۱ نوع ماده موثره گیاهی در صنعت داروسازی جهان مورد استفاده قرار می گیرد. از مجموع ۲۵۲ دارویی که به عنوان داروهای ضروری و اساسی توسط سازمان بهداشت جهانی معرفی شده اند، ۱۱٫۱ درصد داروهای گیاهی هستند و تعداد قابل توجهی نیز داروهای سنتزی هستند که از مواد طبیعی مشتق شده اند (نجفی و همکاران، ۱۳۹۰). بنابراین تمامی بررسی ها نشان دهنده بازار مصرف و تقاضای در حال رشد گیاهان دارویی در جهان می باشد و کشور ما با مزیت های نسبی که دارد (سابقه دیرینه طب سنتی و گیاهان دارویی از یک سو و وجود بسترهای مناسب اقلیمی، اکولوژیکی، ژرم پلاسمی و صنعتی از سوی دیگر)، یکی از بهترین شرایط ممکن را برای ورود به این بازار پرسود دارا می باشد.
اصولا گیاهان دارویی و معطر برای استخراج ترکیبات مؤثره که در اثر تغییرات ثانویه مواد در داخل گیاه تولید می شوند، کاشته شده و برای مصارف درمانی بکار می روند. بدون دارا بودن مواد مؤثره، گیاهان دارویی و معطر با گیاهان علوفه ای هیچ تفاوتی نخواهند داشت (نجفی و همکاران، ۱۳۹۰). راهیابی به بازار گیاهان دارویی جهان مستلزم رعایت برخی استانداردها و قوانین بین المللی است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از: HACCP (سیستم تجزیه و تحلیل خطر و تعیین نقاط کنترل بحرانی)، GAP (روش های کشاورزی سودمند)، GWP (روش های صحیح برداشت از طبیعت). در تمامی این قوانین و استانداردها، فرآیندهای پس از برداشت گیاهان دارویی بخصوص بسته بندی و انبارداری مناسب مورد توجه ویژه قرار گرفته است و بنابراین ما نیز باید در این رابطه اقدامات لازم را انجام دهیم.
۲) اهمیت بسته بندی در صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی و معطر
بسته بندی یکی از فرآیندهای مهم در مرحلهی پس از برداشت محصولات کشاورزی همچون گیاهان دارویی میباشد که سبب حفظ کمیت و کیفیت آنها در طول مدت انبارداری میگردد. مهمترین مزایای بسته بندی گیاهان دارویی عبارتند از: افزایش زمان نگهداری محصولات، کند شدن سرعت کاهش کیفیت مواد مؤثره گیاهان دارویی در طول زمان، جلوگیری از جذب رطوبت محصولات خشک شده، کاهش خطر فساد درونی، بیرونی و اکسایشی، حمل و نقل آسانتر و سریعتر (Coles et al., 2003, Paakkonen et al., 1989). بسته بندی نامناسب گیاهان دارویی می تواند سبب تغییراتی در مواد موثره آنها شود که در نهایت باعث افت کیفیت فرآورده های دارویی و نارضایتی مصرف کنندگان خواهد شد. همچنین بسته بندی به عنوان عامل مهمی در جذب مشتری در بازارهای رقابتی داخلی و خارجی مطرح می باشد (Rosado et al., 2013).
۳) انواع بسته بندی های متداول گیاهان دارویی
۳-۱) جنس بسته بندی
نوع مواد بسته بندی گیاهان دارویی و ادویه ای در ۲۰ سال گذشته تغییر چندانی نکرده است و معمولا پوشش های عایق به گاز، بخار آب، ترکیبات معطر و نور با توجه به شرایط نگهداری و حمل و نقل جهت بسته بندی این محصولات انتخاب می شوند. البته همواره تمایل زیادی به استفاده از مواد جدید در بسته بندی گیاهان دارویی وجود دارد و در سال های اخیر پوشش های BOPP، پلی استری، نایلون های چندلایه دارای سلوفان، پلی اتیلن و پلی استر، پوشش های مشتق شده از اتیل ونیل الکل و … مورد توجه قرار گرفته اند (Peter, 2006). بطور کلی برخی از عوامل موثر در انتخاب نوع جنس بسته بندی گیاهان دارویی و ادویه ای عبارتند از:
- عایق بودن به عوامل محیطی مانند نور، رطوبت، هوا و …
- محافظت از آلودگی های میکروبی
- مقاومت به ضربه و فشار
- نیاز یک گیاه به بسته بندی خاص (بسته بندی دارای مواد ضد اکسایش جهت گل حشره کش )
- قیمت (امیدبیگی، ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵٫، Peter, 2006)
در این رابطه امیدبیگی (۱۳۸۴) عنوان نموده است: بعضی از اندام های گیاهان دارویی (نظیر ریشهها و پوست گیاهان) را نمیتوان به صورت عدل در آورد، از این رو آنها را درون کیسههای مخصوص میریزند و سپس دهانه آنها را میدوزند. برای بسته بندی کردن بذرها و میوهها، باید از کیسههای کوچک استفاده کرد. چون برخی از مواد دارویی (نظیر میوه نسترن کوهی و میوه درخت پیرو) به شدت جاذب رطوبت هستند، برای بسته بندی این گونه مواد باید از بسته بندیهای پلاستیکی (پلی اتیلنی) استفاده نمود. پیکره رویشی برخی از گیاهان دارویی نسبت به فشار حساسند (نظیر گلهای بابونه و برگهای نعناع)، از این رو برای بسته بندی کردن آنها باید از جعبههای چوبی یا مقوایی مخصوص استفاده کرد.
Peter (2006) در جلد سوم کتاب گیاهان دارویی و ادویه ها انواع پوشش های متداول بسته بندی گیاهان دارویی و ادویه ای در جهان را اینگونه معرفی نموده است:
۱٫ کاغذ و مقوای نازک: جزو ارزان ترین مواد بسته بندی گیاهان دارویی می باشند که در صورت کاربرد پوشش پلی اتیلنی بر روی آنها، به رطوبت، گازها و ترکیبات معطر مقاوم می شوند.
۲٫ فویل آلومینیوم: جهت بسته بندی ادویه های آسیاب شده، گیاهان دارویی حساس به نور و مواد گیاهی چسبناک مناسب است. فویل آلومینیوم به ضربه و سوراخ شدن حساس بوده و در صورت کاربرد یک لایه پلی اتیلن در سطوح داخلی اش، نسبت به گرما عایق می شود.
۳٫ شیشه
۴٫ پوشش های سلولزی: پوشش های شفاف و براقی هستند که براحتی در طبیعت تجزیه می شوند (تقریبا در مدت ۱۰۰ روز در زیر خاک کاملا تجزیه می شوند). اگرچه می توان آنها را بسادگی پاره کرد ولی به ضربه و سوراخ شدن مقاوم هستند. عایق به حرارت نبوده و در مقابل رطوبت هم نفوذپذیر می باشند.
۵٫ پلی پروپیلن: پوششی است شفاف، مقاوم به کشش و سوراخ شدن که تاحدودی به رطوبت، گازها و ترکیبات معطر نفوذپذیر می باشد.
۶٫ پلی اتیلن ترفتالات (PET) : مقاومت بسیار خوبی به رطوبت و تبادلات گازی دارد و در دامنه دمایی ۷۰- تا ۱۳۵+ سانتیگراد شکل و حالت خود را حفظ می نماید.
۷٫ پلی اتیلن با چگالی پایین (LDPE): این ماده دارای خاصیت عایق به حرارت و تبادلات گازی بوده و از لحاظ شیمیایی نیز خنثی است. به دلیل قیمت پایین اش، بطور گسترده ای در بسته بندی گیاهان دارویی و ادویه ای کاربرد دارد.
۸٫ پلی اتیلن با چگالی بالا (HDPE): این پوشش نسبت به پلی اتیلن با چگالی پایین، دارای استحکام بیشتر، انعطاف پذیری کمتر و شکننده تر است. نسبت به رطوبت کاملا عایق بوده و از لحاظ شیمیایی نیز خنثی است.
۹٫ پوشش های زیست تجزیه پذیر و خوراکی
۳-۲) شرایط (اتمسفر) بسته بندی
۳-۲-۱) بسته بندی هوای معمولی
۳-۲-۲) بسته بندی تحت خلا (وکیوم)
۳-۲-۳) بسته بندی با اتمسفر تغییر یافته (کنترل شده یا بهینه شده)
۳-۲-۴) بسته بندی با گاز نیتروژن
۴) تاثیر نوع بسته بندی بر مواد موثره گیاهان دارویی و معطر
۵) اهمیت انبارداری در چرخه تولید و فرآوری گیاهان دارویی و معطر
۶) تغییرات مواد موثره گیاهان دارویی در طی انبارداری
.
https://medplant.ir/?p=23868