«می‌خواهید آلزایمر نگیرید حتماً عصاره گل‌سرخ بخورید بویژه گلبرگ‌ غنچه‌هایی که در سایه خشک شده‌اند. هر روز یک قاشق چایخوری دم کنید و ببینید چه خاصیتی دارد! خطر اختلال در عملکرد مغز را پایین می‌آورد و تکثیر سلول‌های جدید را تقویت می‌کند. سرشار از ویتامین C.

اگر درد معده دارید یا دهان‌تان آفت زده و گلو درد دارید شیرین‌بیان بهترین دارو برای درمان است. خاصیت معجزه ‌آسای آن را خواهید دید. اگر چاق هستید و می‌خواهید اندام ایده‌آلی پیدا کنید تخم شربتی مصرف کنید که یک شربت گیاهی عالی برای لاغری است. یک ضد اشتهای طبیعی.»

همین چند دهه پیش بود که طب سنتی و گیاهی را دادیم به جایش قرص و آمپول گرفتیم. حالا هم چون غربی‌ها از چای سبز و شیرین بیان و خواص دم کرده‌ها و جوشانده‌ها حرف می‌زنند مثل یک جور مد جدید دنبالش می‌رویم. مد خوب است مخصوصاً اگر غربی باشد، حتی اگر آن مد قبلاً مال خودمان بوده باشد!

چندسالی می‌شود که استفاده از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی دوباره رونق گرفته. برخی از مردم برای پیشگیری یا درمان بیماری سراغ این گیاهان و فرآورده‌هایشان می‌روند و آنها را به داروهای شیمیایی ترجیح می‌دهند. ولی نکته‌ای که برخی از داروسازان نسبت به آن هشدار می‌دهند استفاده از گیاهانی است که گاهی خطرسازند و کسی آنها را جدی نمی‌گیرد.

بین داروسازان وعطاران اختلاف نظر زیاد است برخی از اپیدمی استفاده از فرآوردهای گیاهان دارویی دربین مردم نگرانند و در مقابل کسانی هم هستند که چنین دیدگاهی را رد می‌کنند. اینها به کنار، اگر زمانی مادران و مادربزرگ‌های ما برای هر دردی سراغ یک نوع جوشانده و دم کرده می‌رفتند و مشکلی هم پیش نمی‌آمد برای این بود که هم میزان مصرف را بلد بودند و هم خاصیت دقیق هر دارو را. این دانش عمومی حالا از بین رفته و هر کسی برای خود چیزی تجویز می‌کند.

هنوز هم عطاری ها مهمترین مرکز توزیع و تجویز گیاهان دارویی در کشور هستند.

عطاری اینجا عطاری آنجا

اگر سری به این محله و آن محله بزنید حتماً با چند مغازه عطاری که روی شیشه‌های‌شان پر است از اسامی گیاهان دارویی و فواید آن روبه‌رو خواهید شد. تب استفاده از این گیاهان بین مردم بالا رفته و برای چاقی و لاغری و درمان جوش و زخم معده و ضعف اعصاب و هرچیزی که فکرش را بکنید سراغ عطاری‌ها می‌روند. گران شدن هزینه درمان در این سال‌ها هم می‌تواند یکی از علت‌های چنین رویکردی باشد و البته شاید پایین آمدن اعتماد نسبت به جامعه پزشکی.

البته باید گفت استفاده از گیاهان دارویی یا داروهای گیاهی سال‌هاست در کشورهای دیگر مورد استقبال عمومی قرار گرفته و حالا تبدیل به یک صنعت پردرآمد شده و به گفته دکتر آرش سید صالحی، مدیرعامل شرکت سهاجیسای هلال احمر بازار داروهای گیاهی در سطح دنیا به سوی یک صنعت سودآور با درآمدی هنگفت پیش خواهد رفت. این کارخانه که چند سالی است در زمینه دمنوش‌ و عصاره‌های گیاهی فعالیت دارد محصولات گیاهی و دارویی بسیاری نیز تولید می‌کند و در اختیار شرکت‌های داروسازی می‌گذارد.

دکتر سید صالحی درباره تأثیر گیاهان دارویی بر ارتقای سلامت می‌گوید: «بیشتر داروهایی که هم‌اکنون در صنعت داروسازی استفاده می‌شود از گیاهان دارویی است و با حذف آنها شاید پزشکی نتواند در ادامه راه موفق شود.هرچند استفاده از این گیاهان به عنوان دارو قدمت چندین هزارساله دارند و به اصطلاح هر وقت حرف از داروی گیاهی به میان می‌آید استفاده از گیاه با روش قدیمی در ذهنت متصورمی‌شود ولی باید گفت که صنعت فرآوری و تولید داروهای گیاهی علمی مدرن و در حال پیشرفت است. تولید عصاره‌های پرکاربرد از گیاهان برای ساخت داروهای پراستفاده در کشور نمونه بارز این ادعاست.»

مدیرعامل شرکت دارویی سهاجیسا در ادامه می‌افزاید: «کشورمان با تکیه بر منابع غنی طب سنتی و بهره‌گیری از علم و فناوری روز دنیا و پشتوانه طبیعی قوی از پوشش گیاهی، پتانسیل بالایی برای ورود به این عرصه دارد. این فناوری می‌تواند سبک زندگی و تغذیه‌ای مردم را در جهت ارتقای سطح سلامت آنان تغییر دهد. نکته قابل توجه در این زمینه این است که استفاده از داروهای گیاهی تنها به منظور درمان بیماری‌ها نبوده و برای پیشگیری نیز مفید است.

هم‌اکنون کشور‌های پیشرفته دنیا که شاید پیشینه پزشکی آنها خیلی کمتر از کشور ما باشد به استفاده گیاهان دارویی به عنوان یک روش اساسی برای تغییر سبک زندگی، پیشگیری از بیماری‌ها و حتی درمان آنها روی آورده‌اند که با اقبال عمومی خوبی هم همراه شده. ورود به این عرصه از نظر اقتصادی هم توجیه دارد.»

طبیعت کشورمان با توجه به اقلیم‌های مختلف دارای توانمندی‌های بالایی در رویش گیاهان دارویی است. بیش از ۱۰۰ نوع گیاه دارویی ثبت شده در کشور وجود دارد که در صنعت داروسازی و طب سنتی از اهمیت بالایی برخوردار است. هرچند هنوز استفاده از این گیاهان از سوی بسیاری از پزشکان و داروسازان توصیه نمی‌شود.

داروی گیاهی یا گیاهان دارویی

اثربخشی گیاهان دارویی اگر بجا به‌کار برود می‌تواند در درمان و نجات بیماران تأثیر جادویی داشته باشد. شاید به چشم ندیده باشیم ولی در فیلم‌های امریکایی کم ندیده‌ایم کسی را که مار نیش‌اش زده یا در تیراندازی مجروح شده و با مرهم‌ سرخ‌پوستان شفا پیدا ‌کرده‌است.

دکتر رهبر مژدهی‌آذر، رئیس انجمن داروسازان ایران درباره اختلاف نظرها در زمینه مصرف گیاهان دارویی، می‌گوید: «بین داروهای گیاهی و گیاهان دارویی تفاوت وجود دارد و بیشتر مردم به آن اهمیتی نمی‌دهند. داروی گیاهی از عصاره برخی از گیاهانی که خاصیت دارویی دارند تهیه می‌شود مثل شربت‌های سرماخوردگی و مسکن‌ها و داروهای دیگرکه شرکت‌های داروسازی آنها را تولید می‌کنند و در اختیار داروخانه‌ها می‌گذارند. ولی گیاهان دارویی گیاهانی هستند که در طبیعت رشد می‌کنند و برای درمان برخی از بیماری‌ها به طور مستقیم استفاده می‌شوند و فرآورده‌های برخی از آنها هم در داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اختلاف اساسی ما درباره مصرف گیاهان دارویی یا داروهایی است که از عصاره این گیاهان تولید می‌شوند و توسط افراد ناآگاه و بی‌اطلاع به فروش می‌رسد. در قانون برای داروخانه تعریفی وجود دارد که مؤسسه‌ای است تحت نظر یک پزشک داروساز و یک تیم مجرب که از وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو مجوز فعالیت دارد ولی برای عطاری هیچ تعریفی وجود ندارد و این صنف همانند بوتیک و فروشگاه لوازم خانگی و لوازم التحریری و… از اتحادیه خود مجوز می‌گیرد و البته بسیاری از آنها بدون هیچ مجوز و نظارتی فعالیت می‌کنند.»

وی برای روشن شدن موضوع توضیح می‌دهد: «وقتی دارویی ساخته می‌شود و به مرحله تولید می‌رسد باید به تأیید سازمان‌های ذی‌ربط همانند وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو رسیده باشد و در صورت تأیید آنها تولید و توزیع صورت ‌گیرد ولی برخی از عطاری‌ها گذشته از اینکه سرخود گیاهان دارویی تجویزمی‌کنند اقدام به فروش دارو هم می‌کنند و پا را از گلیم‌شان درازتر می‌کنند و عملاً قصد رقابت با داروخانه‌ها را دارند و معمولاً هم در صورت قصور در تجویز مورد تعقیب قضایی قرار نمی‌گیرند. ولی در داروخانه‌ها مسئول فنی و دکتر داروساز حاضر هستند و به طور مستقیم بر نحوه نگهداری داروهای گوناگون نظارت دارند و بیماران را در چگونگی مصرف یا خطراتی مثل حساسیت‌ها آگاه می‌کنند و درصورت قصور تحت تعقیب قضایی قرار می‌گیرند و به دادگاه معرفی می‌شوند. بنابراین آنها با حساسیت بیشتری بر کار خود متمرکز هستند.»

رئیس انجمن داروسازان ادامه می‌دهد: «نکته بعدی که باید به آن اشاره کنم این است که گزارش‌های بسیاری به دستمان می‌رسد که داروهایی مثل ترامادول که با نسخه پزشک و به تعداد محدود به بیمار داده می‌شود در بعضی از عطاری‌ها براحتی و البته با قیمت بسیار بالا به فروش می‌رسد یا اینکه به بهانه ترک اعتیاد و چاقی ولاغری داروهایی در اختیار مشتری قرار می‌گیرد که حاوی مواد شیمیایی یا کورتون بوده که مصرف‌کننده را به بیماری‌های دیگری دچار کرده‌است.»

همین چند وقت پیش بود که صفحات حوادث روزنامه‌ها ماجرای مرگ دختر جوانی را نوشتند که برای درمان بیماری‌اش از عطاری دارو گرفته و آن عطار محترم هم که بدون مجوز دکان باز کرده بوده عادت داشته که به مشتری‌هایش گیاهان عجیب و غریبی بخوراند و ادعاهایی کند در حد درمان ایدز و سرطان.

دکتر مژدهی‌آذر می‌گوید: «ما نگران سرنوشت مردم بویژه بیماران هستیم. الان هر کسی که از جایش بلند می‌شود شالی به کمرش می‌بندد و ادعای عطار بودن می‌کند و هرچیزی که می‌خواهد بدون درنظر گرفتن جان مردم می‌فروشد و به سلامتی آنها لطمه می‌زند. ما عطاری‌ها را رقیب داروخانه‌ها نمی‌دانیم ولی مخالف هستیم که داروهایی که باید با نسخه پزشک و نظارت پزشک داروساز در اختیار بیمار قرار بگیرد در عطاری عرضه شود بخصوص عطاری‌هایی که نه مجوز دارند و نه علم و دانش آن را.»

اقتصاد دانش بنیان و گیاهان دارویی

زمانی زیرساخت‌های لازم برای عصاره‌گیری و فرآوری از گیاهان دارویی در کشور وجود نداشت و صنعت داروسازی کشور مجبور به وارد کردن عصاره‌های اصلی در زمینه‌های دارویی و آرایشی و بهداشتی بود. ولی اکنون با فراهم آمدن زیرساخت‌ها و دسترسی به تکنولوژی روز دنیا، گیاهان ارزشمندی که به صورت خام و بدون فرآوری شدن به خارج از کشور و با قیمت بسیار ناچیزی فروخته می‌شد حالا با کمک سازمان‌های دولتی بویژه سازمان تدارکات هلال احمر با کمترین هزینه و ارزش افزوده در کشور تولید و در اختیار شرکت‌های داروسازی قرارمی‌گیرد.

حالا شاید بشود گفت می‌توانیم در این صنعت حرفی برای گفتن داشته باشیم و دیگر خام فروشی نکنیم و در راستای اقتصاد دانش بنیان هم در صادرات داروهای گیاهی از کشورهای دیگر پیشی بگیریم و هم از این ظرفیت در صنعت داروسازی کشور استفاده کنیم و در استفاده همگانی تأثیرگذار باشیم.