گیاهان دارویی به گیاهانی گفته می‌شود که دارای میزان مشخصی ماده موثره باشند.

میزان ماده موثره موجود در گیاهان دارویی به عوامل مختلفی بستگی دارد. ژئوتیپ گیاه، محل رویش گیاه، پستی بلندی (ارتفاع از سطح دریا)، نور،رطوبت، واریته گیاه، مواد غذایی موجود در خاک و …

از نظر کیفی یکی از مشخصات بارز گیاهان دارویی مطلوب صنعت بالا بودن میزان ماده موثره در هر گیاه می‌باشد حتی بالا بودن یک درصد ماده موثره در یکواریته می‌تواند آن را از لحاظ اقتصادی برای صنایع توجیه‌پذیر کند. از این رو تحقیقات وسیعی در جهان برای بالا بردن ماده موثره در گیاهان دارویی صورت می‌گیرد. بخشی از تحقیقات شامل اصلاح نژاد گونه‌هاست. برخی شامل افزودن مواد غذایی خاص به خاک یا آب، آبیاری در مزرعه می‌شود اما تحقیقاتجالبی راجع به زمان برداشت گیاهان دارویی صورت گرفته است.

در تحقیقات انجام شده ثابت گردیده است که زمان برداشت بر روی ماده موثره موجود در بعضی گونه‌های گیاهی بطور معنی‌داری بالا و پایین می‌رود و به عبارتی یک گونه گیاهی ممکن است در ساعت‌های اولیه صبح دارای ماده موثره‌ای بالا و در شب دارای حداقل میزان مادهٔ موثره باشد.

چند نمونه از گیاهان دارویی که تحقیقات جامع‌تری روی آن انجام گرفته است به این شرح است: به عنوان مثال در ریشه شیرین‌بیان بیشترین درصد ماده موثره در ریشه‌ها در فصل پاییز، و در ریشه‌های دو تا سه ساله وجود دارد. گل حسرت یا سورنجان برخلاف ریشه شیرین‌بیان می‌باشد. و بهترین زمان برداشت این گیاه برای مصارف دارویی در فصل بهار است.

از تیره نعنائیان، گیاهان ملیس، نعناع، مرزنجوش و ریحان، بیشترین درصد ماده موثره گیاه در ظهر زمانی که نورخورشید حداکثر نورافشانی را دارد حاصل می‌شود و بهترین زمان برداشت در ساعت ۱ تا ۳ بعدازظهر است.

برخلاف ۴ گونه گیاهی بالا، گونه‌های بابونه، رز، یاسمن و تاتوره قبل از طلوع خورشید دارای بالاترین میزان ماده موثره می‌باشند و با طلوع خورشید از میزان ماده موثره درصدی کاسته خواهد شد.

گلوکوزید گل انگشتانه که از گیاهان دارویی پرمصرف در صنعت داروسازیمی‌باشد در شب به حداکثر میزان خود می‌رسد و زمان برداشت مناسب در شب است.

با دانستن بهترین زمان برداشت گیاهان دارویی به راحتی می‌توانیم با جمع‌آوری کمتر گیاه، بیشترین میزان ماده موثره را دریافت کنیم. این نکته زمانی بهتر روشن می‌شود که در کشت‌های وسیع و هکتاری در مزارع، حتی بالا بودن یک درصد ماده موثره وقتی در هزاران تن ضرب شود عدد بزرگی حاصل شود.

علی محمدی