اندیشه و تفکر برای تامین سلامتی و یافتن روش‌هایی برای سالم زیستن و رفع ناراحتی‌های جسمی و روحی در ردیف نخستین جرقه‌های فکر انسان بوده و تلاش برای سالم زیستن و چگونگی برخورد با بیماری و درد در این وادی دارای ابعاد بسیار وسیع به درازای تاریخ خلقت انسان است.

کم‌کم انسان‌ها برای حفظ سلامتی خود و مبارزه با بیماری‌ها به اهمیت استفاده از داروهای گیاهی پی‌بردند، استفاده از گیاهان دارویی قدمتی هم‌پای بشر داشته و برای مدت طولانی یکی از مهم‌ترین ابزارهای انسان برای پیشگیری و غلبه بر بیماری بوده است.

پس از ظهور پزشکی نوین و استفاده گسترده از داروهای شیمیایی گرایش مردم برخی کشورها به گیاهان دارویی کاهش یافت، اما اکنون پس از حدود یک قرن از حاکمیت مطلق پزشکی نوین مجددا طب گیاهی قد برافراشته و استقبال بشر به آن رو به افزایش است.

در روزگاران کهن گیاهان نه تنها برای معالجه بیماری‌ها به کار گرفته می‌شدند، بلکه ترکیباتی برای زیبایی و به اصطلاح آرایش و بزک زنان و تهیه روغن‌های طبی و عطرها و… بوده است.

گیاهان دارویی از ارزش اقتصادی و تجاری فوق‌العاده زیادی برخوردارند، خوشبختانه اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی که کره زمین را تهدید می‌کند و از سوی دیگر گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمان‌های گیاهی و به طور کلی فرآورده‌های طبیعی را افزایش داده است.

استان مرکزی با مساحتی افزون بر ۲ میلیون و ۹۴۰ هزار هکتار به دلیل قرار گرفتن در زاویه برخورد دو رشته کوه البرز و زاگرس دارای شرایط آب و هوایی متنوعی است که سبب تنوع گیاهی بالایی در نقاط مختلف شده است.

بیش از هشت هزار گونه گیاهی در عرصه‌های طبیعی کشور شناسایی شده که از این تعداد، یک‌هزار و ۲۰۰ گونه در عرصه‌های استان مرکزی رویش دارد و بخش عمده آنها کمیاب و در حال انقراض می‌باشند.

گونه‌های گیاهی طیف مهمی از تنوع زیستی و از سرمایه‌های پایه استان است که تهدید و نابودی آن تبعات سنگینی را به همراه دارد.

استان مرکزی به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی برای کشت انواع گیاهان دارویی به شمار می‌رود، همچنین گیاهان دارویی علاوه بر اینکه نقش مؤثری در سلامت و بهداشت مردم دارند، در حوزه اشتغال و درآمد‌زایی نیز حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند.

*تولید و فرآوری گیاهان دارویی، مغفول مانده است

متأسفانه ظرفیت بالای صنعت گیاهان دارویی در سایه برخی مشکلات نظیر آشنا نبودن کشاورزان با نحوه کاشت، داشت و برداشت برخی از گونه‌های گیاهی با ارزش اقتصادی بالا، نبود آگاهی و ناآشنایی سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی با این صنعت و نبود حمایت از سرمایه‌گذاری در بخش تولید و فرآوری گیاهان دارویی، مغفول مانده است.

این در حالی است که استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع که به لحاظ فناوری بسیار کم هزینه‌تر و ساده‌تر از صنایع دارویی شیمیایی است، می‌تواند ضمن تأمین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه از خروج مقادیر متنابهی ارز جلوگیری کرده و مانع گسترش وابستگی به بیگانگان شود.

محقق و پژوهشگر طب سنتی استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اراک با بیان اینکه گیاهان دارویی جزو ذخایر و منابع طبیعی هستند، گفت: استفاده از گیاهان دارویی به منظور درمان بیماری‌ها قدمتی بس طولانی داشته و انسان در تمام دوران تاریخی برای درمان بیماری‌های خود به استفاده از گیاهان دارویی توسل جسته است.

داود محمدخانی افزود: در حالی که ایران و استان مرکزی از قطب‌های مهم تولید گیاهان به شمار می‌رود، اما متأسفانه هیچ سهمی در بازار صادرات این محصولات نداشته و استفاده مناسب را از این ظرفیت خدادادی نمی‌برد.

وی تصریح کرد: ایران از نظر تنوع گونه‌ای و تولید طبیعی گونه‌های دارویی از جایگاه خوبی در بین کشورهای دیگر برخوردار بوده و در پاره‌ای از موارد یکه‌تاز است.

محقق و پژوهشگر طب سنتی استان مرکزی با اشاره به اینکه داروهای گیاهی کاربرد فراوانی در طب سنتی دارند، اظهار داشت: طب سنتی ایران قابلیت‌های فراوانی دارد که عمدتاً بر پایه استفاده از گیاهان دارویی است، طب سنتی ایران ظرفیت‌های بالایی در زمینه پیشگیری و درمان بیماری‌ها دارد که در تعامل با طب نوین می‌تواند بسیاری از مشکلات بهداشتی و پزشکی را حل کند.

*استفاده از گیاهان دارویی ریشه در سنت ایرانیان دارد

محمدخانی تاکید کرد: استفاده از گیاهان دارویی ریشه در سنت ایرانیان دارد، اما صنعت گیاهان دارویی در کشور با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند که این مشکلات ناشی از عدم شناخت کافی مسئولین از قابلیت‌های صنعت گیاهان دارویی است.

وی ادامه داد: صنعت گیاهان علاوه بر حوزه بهداشت و درمان در مقوله‌های اقتصاد و بازرگانی و اشتغال نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.

وی تاکید کرد: با توجه به اهمیت اقتصادی و بهداشتی گیاهان دارویی، این موضوع می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور جایگاهی شایسته و درخور توجه داشته باشد، به ویژه اینکه می‌تواند سهم قابل ‌توجهی از صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص دهد.

کارشناسان منابع طبیعی استان مرکزی نیز با بیان اینکه بیش از یک هزار گونه گیاهی در استان مرکزی وجود دارد، گفت: تاکنون بیش از ۲۱۰ گونه دارویی در استان مرکزی شناسایی شده است.

علی میقانی اظهار داشت: نعناع فلفلی، شمعدانی، شاه تره، منداب، آویشن، ریواس، خاکشیر، بومادران، شنگ، اسپند، مرزنگوش، ترشک، تره وحشی، بارهنگ، کاسنی، گل گاوزبان، گل ارغوان، گزنه، بابونه، بادرنجبویه، خارخسک، روناس، علف شیر، لاله سرنگون (واژگون)، مریم نخودی، همیشه بهار، زیره، لاله، زینان، شوید، شقایق، شنبلیله، تاجریزی، تاتوره، شکرتیغال و توتیای نباتی از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی استان هستند که هر ساله در فصل بهار شاهد رویش این گونه‌ها هستیم.

وی تصریح کرد: حفظ و نگهداری از گونه‌های گیاهی از اهمیت بسزایی برخوردار است که در این راستا آموزش مردم، پزشکان و فعالان این عرصه می‌تواند در حفظ گیاهان نقش‌آفرین باشد.

کارشناسان منابع طبیعی استان مرکزی ادامه داد: در حال حاضر بسیاری از بیماری‌ها با استفاده از گیاهان دارویی قابل پیشگیری و درمان هستند و هزینه و عوارض آن به مراتب کمتر از درمان با روش‌های نوین است، که استفاده از این ظرفیت مناسب نیازمند فرهنگ‌سازی مناسب است.

میقانی تاکید کرد: صیانت از بقای رویش گونه گیاهی در عرصه‌های طبیعی استان مرکزی نیازمند فرهنگ‌سازی گسترده و مشارکت آگاهانه همه طیف‌ها است که باید مورد توجه قرار گیرد.

*نابودی گونه‌های گیاهی به دلیل چرای بی‌رویه دام، تخریب زیستگاهی و…

وی گفت: متأسفانه در حال حاضر چند صد گونه از گونه‌های گیاهی استان به دلیل چرای بی‌رویه دام، تخریب زیستگاهی و از بین رفتن بونه‌های گیاهی با هدف سودجویی و درآمدزایی در معرض نابودی قرار گرفته‌اند که مهم‌ترین آنها شامل موسیر، آنقوزه و بادرنجبویه است.

 کارشناس کنترل مواد غذایی اراک نیز گفت: نوشیدن عرق‌های گیاهی و مصرف سبزی‌ها و گیاهان دارویی در سلامت انسان بسیار اثربخش است.

زهرا حسینی افزود: عصاره بسیاری از گیاهان بهاره در پیشگیری از ابتلا به حساسیت‌ها و آلرژی‌های فصلی بسیار سودمند هستند.

وی با بیان اینکه گیاهان مرتعی از نظر خوراکی و دارویی از اهمیت بالایی برخوردارند، ادامه داد: اکثر گیاهان دارویی غنی از آب، املاح و مواد معدنی بوده و برخی از آنها در پیشگیری از بروز بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی عروقی مؤثر هستند.

 مدیرکل منابع طبیعی استان مرکزی نیز با بیان اینکه ریواس، آویشن، بادرنجبویه، شنگ، کنگر، پاقزقان، چمول، کاسنی، گزنه، گل گاوزبان و خرفه از مهم‌ترین گیاهان دارویی و خوراکی استان مرکزی هستند، گفت: استان مرکزی ذخیره‌گاه هزاران گونه گیاهی و دارویی است.

یوسف یوسفی برداشت بی‌رویه و بی‌ضابطه گیاهان را به عنوان تهدید جدی برای طبیعت و آب و خاک دانست و بیان کرد: حفظ و حراست از گونه‌های گیاهی نیازمند فرهنگ‌سازی است.

وی با اشاره به وضعیت فرا روی تولید و پرورش گیاهان دارویی در استان اظهار داشت: متأسفانه به دلیل نبود نیروی انسانی مجرب و کافی، پرورش و فراوری گیاهان دارویی را با چالش‌ها و کمبودهای بسیاری مواجه کرده است.

*خام فروشی و عدم توجه به فرآوری گیاهان دارویی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی با اشاره به اینکه فرآوری گیاهان دارویی نقش مهمی در توسعه صادرات گیاهان دارویی دارد، بیان داشت: در حال حاضر گیاهان به صورت مستقیم از طبیعت گردآوری و به دلیل فراوری نشدن مناسب به صورت عمده یا فله‌ای به خارج صادر می‌شوند که این فرصت‌های بسیاری را در زمینه صادرات از ریشه می‌خشکاند.

یوسفی نبود ساختار برند مناسب در این حوزه، لحاظ نکردن ردیف اعتباری ویژه به منظور توسعه کشت و پرورش گیاهان دارویی، خام فروشی و عدم توجه به فراوری گیاهان دارویی به منظور استفاده اقتصادی حداکثری از گیاهان دارویی را از مهم‌ترین مشکلات پیش روی این صنعت عنوان کرد.