مصاحبه با آقای دکتر عباس حاجی آخوندی در رابطه با وضعیت ساخت داروهای گیاهی در ایران
تهیه و تنظیم: محمّدتقی عبادی
منبع: خبرنامه الکترونیک انجمن علمی گیاهان دارویی ایران، شماره ۱۴ – نیمه دوم خردادماه ۱۳۹۰
بیوگرافی
متولد سال ۱۳۳۸ در شهرستان دماوند
دکتری داروسازی از دانشگاه علوم پزشکی تهران
دکتر دیتا فیتوشیمی از پاریس
Ph.D در مورد شیمی و بیولوژی ترپن ها از دانشگاه اورسی پاریس (بزرگترین دانشگاه فرانسه که دارای بزرگترین دانشکده داروسازی اروپا است)
تخصص اصلی: استخراج، خالص سازی، تعیین ساختار مولکولی و تعیین اثرات مواد گیاهی و ترکیبات طبیعی
استخدام به عنوان هیات علمی در دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۷۴٫
دریافت درجه دانشیاری در سال ۱۳۷۹
دریافت درجه استادی در سال ۱۳۸۳
مدیرگروه گروه فارماکوگنوزی از سال ۱۳۸۱ تا به اکنون.
سمت ها:
رئیس موسسه بررسی گیاهان دارویی ایران در سال ۱۳۷۴، بنیانگذار و رئیس مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۸۳ تا کنون، مشاور وزیر بهداشت در امور گیاهان دارویی و طب ایرانی از ۱۳۸۶ تا کنون، عضو شورای ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی
با توجه به تخصص شما که فارماکوگنوزی است، چه مشکلات یا کمبودهایی را در این حوزه مشاهده می نمایید؟
پاسخ سوال شما را باید دانشمندان این رشته با همفکری و اجماع نظر بیان کنند که چنین کاری را نیز انجام داده اند. در سند ملی توسعه فناوری راهبردی گیاهان دارویی و طب ایرانی که با تلاش دانشمندان این رشته تنظیم شده، این مبحث (مشکلات و نقاط ضعف) بیان شده است. همچنین در این سند فصلی با عنوان “فرصت ها و نقاط قوت” نیز وجود دارد. بنده مواردی را که در سند راهبردی ذکر شده است را قبول دارم. مثلا در سند آمده است که مسئولین طراز اول کشور به مبحث گیاهان دارویی توجه دارند و مقام معظم رهبری (دامت برکاته) مرقومه ای در رابطه با گیاهان دارویی و طب ایرانی نوشته اند که اینها جزو نقاط قوت ما است. اینکه در نقشه جامع علمی کشور که با مشارکت مسئولین سه قوا و حضور فرهیختگان در شورای عالی انقلاب فرهنگی تنظیم شده، گیاهان دارویی جزو علوم دارای اولویت اول کشور بیان گردیده است، یکی از نقاط قوت ما می باشد.
نقطه ضعف بزرگ ما این است که یک ساختار هماهنگ کننده برای استفاده از فرصت ها در کشور نداریم. با اینکه ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی ایجاد شده ولی هنوز عملا ساختار پوشش دهنده ی کامل فعالیت های حقوقی، قانونی، پژوهشی و آموزشی ما نیست و NGO ها نیز هنوز آن قدرت را ندارند که بر روی کار دولتی و سازمان های مسئول نظارت نمایند. اگر این NGO ها تقویت شوند، می توانیم تحول بزرگی را در این رابطه انتظار داشته باشیم. لذا نقطه ضعف بزرگ ما خود متخصصین این رشته هستند که ساختار های هماهنگ کننده غیردولتی را ایجاد نکرده اند، این ساختارها آنقدرباید آنقدر قوی باشند که دولت و برنامه های دولت را تحت تاثیر قرار دهند. مثلا در رشته پزشکی، تشکل های مردمی بسیار قوی هستند و یا نظام پزشکی بسیار تاثیرگذار است ولی در مبحث گیاهان دارویی همه ی انتظارها از دولت می باشد.
البته آقای دکتر، یکی از دلایل عقب ماندگی بخش گیاهان دارویی کشور بخاطر ضعف مالی سرمایه گذاران و دست اندرکاران آن است. در رابطه با بخش داروهای شیمیایی بدلیل گردش مالی زیاد، حمایت بیشتری صورت می گیرد. نظر شما چیست؟
بنده با نکته ای که اشاره کردید موافق نیستم. در سال ۱۳۸۷ کل گردش مالی بخش دارویی کشور ۲۳۰۰ میلیارد تومان بود ولی بسیار کمتر از گردش مالی بخش کشاورزی می باشد. گیاهانی چون زعفران، زیره، شیرین بیان و چای دارای گردش مالی بیشتری هستند. از طرف دیگر، بخشی از مبلغی را که ذکر کردم مربوط به داروهای گیاهی است. همچنین ما در ایران در حدود ۱۳ هزار داروخانه داریم درحالیکه در حدود ۲۵ هزار عطاری در کشور وجود دارد. باید تشکل های مردمی این منابع را بشناسند و با آنها تعامل داشته باشند. اگر ما تشکل های خودمان را قوی کنیم مثل همین انجمن علمی گیاهان دارویی، می توانیم موفقیت بیشتری داشته باشیم. اگر تشکل های صنفی و تشکل های تخصصی ما قوت بگیرند و ساختار دولتی این بخش تقویت شود اقدامات خوبی صورت خواهد گرفت که البته در سال های اخیر اقدامات خوبی انجام شده مثلا الان ۱۷ مرکز تحقیقات و ۳ مرکز رشد شرکت های دانش بنیان در رابطه با گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در سطح کشور داریم. باید مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده های گیاهان دارویی به سمت پارک علمی و فناوری، شهر سلامت و پژوهشگاه گیاهان دارویی پیش بروند. بطور مثال تاسیس همین انجمن علمی گیاهان دارویی سبب شروع حرکت های بسیار خوبی شده است.
در حال حاضر با پیشرفته ترین کشور در زمینه گیاهان دارویی چقدر اختلاف داریم و در چه زمینه ای؟
شکافی میان ما و کشورهای پیشرفته در زمینه گیاهان دارویی وجود دارد. در مقطع تولید علم شکاف اش محسوس نیست و حتی بیشترین درصد و شتاب تولید علم را ما در اختیار داریم یعنی منحنی رشد تولید علم در ایران دارای شیب تندتری نسبت به منحنی تولید علم سایر کشورهاست. این موضوع خیلی خوب و امیدوارکننده است که نشان می دهد ما می توانیم ولی از طرف دیگر اگر به این موضوع بسنده کنیم، ضعف هایی در صنعت و فناوری پدیدار خواهد شد. مهمتر از صنعت و فناوری، توسعه بازار و تولید ثروت است. اگر بخواهیم پیشرفت را به سه گام تقسیم بندی کنیم، گام اول تولید علم است، گام دوم صنعت و فناوری و گام سوم بازاریابی، فروش و تولید ثروت. برای روشن شدن این موضع یک مثال می زنم: طبق آمارهای جهانی، ما در نانوتکنولوژی از نظر تولید علم رتبه چهاردهم را داریم، از نظر فناوری در رده ی چهل و هفتم هستیم ولی از نظر بازار و حضور در بازارهای جهانی اصلا رده ای نداریم. اینکه دارای رتبه چهاردهم جهانی در تولید علم نانوتکنولوژی هستیم قدم مبارکی است و نشان می دهد که حتی می توانیم جزو ۱۰ کشور برتر جهان در این علم باشیم ولی اگر چیزی را تولید کنیم و نتوانیم بفروشیم، انگیزه تولیدش از بین می رود. حالا اصلی ترین سوال این است که چرا فناوری تبدیل به ثروت نمی شود؟ این قسمت وظیفه ی سیاست گزاران اقتصادی کشور است و دست متخصصین این رشته نیست. وقتی شما محصولی را در داخل کشور تولید می کنید، بیش از ۲۰ سازمان به سراغ شما می آیند که همگی نیز دید مداخله گری، وارسی و بازرسی و … را دارند (یک زمانی مجلس بحث حذف موانع تولید را می خواست مطرح کند که همین موضوع بود). بعد از همه ی این موانع، یک عده ای هم برای محصول شما قیمت گذاری می کنند و این می شود که بحث تولید و فروش دچار ضعف می شود. حالا اگر کسی بخواهد همین محصول را وارد کند، دیگر هیچکدام از آن سازمان ها به سراغش نمی آیند و تنها با دادن تعرفه گمرکی محصول را وارد کرده و به هر قیمتی هم که بخواهد می فروشد و هیچکس بر روی قیمت گذاری اش نیز نظارت ندارد. بنابراین باید موانع تولید برداشته شود تا بازار فروش ایجاد گردد.
آیا صنایع بزرگ با این مشکل مواجه هستند یا صنایع کوچک نیز به این موانع دچار می باشند؟
همه ی صنایع با این مشکل روبرو هستند و نباید واردات ساده تر از تولید و فناوری باشد. البته برخی از این موانع بد نیستند و لازمه ی کار می باشند ولی نباید واردات خیلی ساده تر باشد. الان قرص کلد پرمینت (نعناع) وارداتی ورقی هفت هزار تومان است ولی حالا اگر یک تولیدکننده بخواهد همین را در داخل تولید کند و حتی در داخل اش زعفران و عسل هم بزند، نمی گذارند هزار تومان بفروشد.
لطفا عناوین کارهای کاربردی تان در زمینه گیاهان دارویی را نام ببرید؟
•ساخت و فرآوری شربت برونکوتیدی از گیاه آویشن شیرازی (ضد سرفه و خلط آور) در شرکت تولید دارو.
•ساخت و فرآوری داروی لوبرتیدی از روغن کرچک (دارای اثر ملین در تسهیل عمتکرد دستگاه گوارش) در شرکت تولید دارو.
•ساخت و فرآوری قرص جینکوتیدی از گیاه جینکو (جهت آمادگی فعالیت های ذهنی و افزایش حافظه) در شرکت تولید دارو.
•ساخت و فرآوری ژل گیاهی مارینتول (تسکین دردهای روماتیسمی، عضلانی، مفاصل، عصبی و کشیدگی تاندون) در شرکت دارویی زردبند
•ساخت و فرآوری پماد موضعی کامودرما (تسکین التهاب ناشی سوختگی و درمان درماتیت ناشی از کهنه بچه ها (ادرار سوختگی) و ترمیم زخم) در شرکت دارویی زردبند
چه پیشنهادات اقتصادی در زمینه رشته تخصصی خودتان دارید؟
ایجاد شرکت های دانش بنیان با توجه به علم بومی، مزیت ها و توانمندی های کشور در زمینه گیاهان دارویی و حمایت فنی و علمی از این شرکت ها.
ما یک گنجینه طب سنتی بسیار غنی داریم. فکر می کنید از طریق نسخه های موجود در کتب طب سنتی چه کمکی بتوان به شرکت های دانش بنیان نمود؟
ما اکنون دو منبع علمی بزرگ برای ایده برداری محققین جهت ساخت محصولات در شرکت های دانش بنیان داریم: اول کتب طب سنتی خودمان که مثلا در مورد کاهش دادن وزن دارای نسخه های معتبر و کاربردی می باشد. دوم نام و فرمول داروهای گیاهی متداول جهان که در کتاب اکسترا فارماکوپه مارتین دل (Extra Pharmacopoeia Martindale) آمده است که در صورت ساخت هر یک از آنها، دیگر به مطالعات بالینی نیاز نیست و وزارت بهداشت و درمان به آنها مجوز می دهد. البته در این کتاب نام تمامی داروهای معتبر جهان آمده است که بنده پس از دو تا سه سال تلاش، داروهای گیاهی اش را استخراج کرده ام. این کتاب آنقدر معتبر و سخت گیر است که از بین بیش از ۱۵۰۰۰ داروی گیاهی کشور آلمان، تنها ۳۰۰۰ عدد از آنها را ذکر کرده است و بیش از هفتاد درصد از نزدیک به ۶۰۰ داروی گیاهی فرموله شده در کشورمان در این کتاب باشد.
https://medplant.ir/?p=1864