اهمیت گیاهشناسی در علم گیاهان دارویی: مصاحبه با جناب آقای دکتر ولی اله مظفریان
تهیه و تنظیم: محمّدتقی عبادی
منبع: خبرنامه الکترونیک انجمن علمی گیاهان دارویی ایران، شماره ۹ و ۱۰ – فروردین ماه ۱۳۹۰
بیوگرافی:
متولد سال ۱۳۳۲ در شهر دماوند. مقطع ابتدایی و دبیرستان در شهر دماوند. ورود به دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۱٫ دریافت مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران در سال ۱۳۶۸٫ دریافت مدرک دکتری از دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۰٫ پس اتمام تحصیل در باغ گیاهشناسی ملی ایران که امروزه بخشی از موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور است مشغول به کار شدم و اکنون به عنوان دانشیار پایه ۲۸ در این مجموعه در حال خدمت هستم.
سوال: با توجه به تخصص شما که گیاهشناسی می باشد، چه مشکلات و کمبودهایی را در مبحث گیاهان دارویی کشور مشاهده کرده و چه راهکارهایی برای آنها پیشنهاد می نمائید؟
گیاهشناسی یک مبحث پیچیده و گسترده است و باید با اصول علمی و اصطلاحات مرتبط با آن آشنا بود. هنگامیکه توانستیم بر این موارد مسلط شویم دیگر تفاوتی بین گیاه دارویی، زراعی و … وجود نخواهد داشت. امروزه مشکل ما این است که افراد دست اندرکار در زمینه گیاهان دارویی، شناخت و تسلط بر این علم ندارند. در واقع این افراد نام گیاهان را یاد گرفته اند نه اینکه آنرا شناسایی کرده اند و هنگامیکه گیاهی را از یک منطقه دیگر برایشان می آورید، چون تابحال آن را ندیده اند و تسلطی هم بر اصول گیاهشناسی ندارند، از شناسایی آن عاجز می مانند. در برخی موارد مقالاتی مشاهده می کنید که نویسنده آن با زحمات فراوان ترکیبات شیمیایی گیاه مورد نظر خود را شناسایی و منتشر نموده است ولیکن نام علمی گیاه را اشتباه گزارش کرده و سبب بروز اشتباهات بزرگتری در زمینه انتقال اطلاعات می شود. بنابراین بنده با توجه به تخصص ام تصور می کنم که بزرگترین مشکل ما در زمینه شناخت دقیق گیاهان دارویی می باشد و باید بیشتر از دو یا سه واحد درس سیستماتیک برای آموزش دانشجویان این رشته در نظر بگیریم. بهره گیری از گیاهشناسی علمی (مراجعه به کتاب ها و منابع گیاهشناسی و بررسی جزء به جزء اندام های گیاه) بجای گیاهشناسی مقایسه ای (مقایسه گیاه مورد نظر با گیاه موجود در هرباریوم) سبب کاهش چشمگیر این اشتباهات می شود. باید متخصصین ما بر خود لازم بدانند که اطلاعات گیاهشناسی خود را بیشتر کنند تا دچار اشتباه در شناخت گیاهان دارویی نشوند زیرا قدم اول در پژوهش بر روی گیاهان دارویی، طب سنتی، پزشکی و … شناخت صحیح خود گیاه است.
سوال: تابحال چه کارهای کاربردی در زمینه تخصص خودتان انجام داده اید؟
تا به امروز در حدود ۵۵ هزار نمونه گیاهی از سرتاسر ایران جمع آوری کرده و بخش زیادی از آنها را شناسایی نموده ام. برای کاربردی کردن اطلاعات مان و حل مشکل در دسترس نبودن نام فارسی برای بسیاری از گیاهان، در سال ۱۳۷۵ اقدام به انتشار کتاب فرهنگ نام های گیاهان ایران نمودم که حاوی اطلاعات دقیقی در مورد نام های علمی گیاهان ایران اعم از تیره، جنس، گونه، نام های انگلیسی و نام های فارسی آنها می باشد. تالیف کتابی در مورد شناخت درختان و درختچه های ایران، انتشار فلور رنگی گیاهان استان های خوزستان، ایلام و یزد و همچنین فلور گیاهان استان چهارمحال و بختیاری در دست چاپ است. انتشار کتاب روش شناسایی گیاهان تیره چتریان به زبان انگلیسی در سال ۱۳۶۲ که در سال ۱۳۸۸ به زبان فارسی منتشر شد. کتاب روش شناخت بخشی از گیاهان تیره کاسنی در سال ۱۳۸۸ منتشر شد که ادامه آن در سال جاری چاپ خواهد گردید. فرهنگ اصطلاحات گیاهشناسی به پنج زبان فارسی، انگلیسی، آلمانی، فرانسه و لاتین جهت استفاده در هنگام مطالعه ی فلور هایی به زبان های یاد شده و انتشار کتاب دو جلدی رده بندی گیاهی که هدایتگر بنیادی شناخت گیاهان در ایران می باشد. روزی که وارد دانشگاه شدم حتی یک فرهنگ پنج صفحه ای در مورد اصطلاحات لاتینی گیاهشناسی به زبان فارسی وجود نداشت و طی سالها زحمت و تلاش، امروزه کتاب های زیادی وجود دارد که کمک شایان توجهی در جهت شناخت گیاهان می نماید. بنابراین انتظار داریم که افراد دست اندر کار دیگر دچار اشتباه نشوند و قدر این سرمایه های علمی کشور را که حاصل زحمات استادان گیاهشناسی، بنده و دیگران می باشد را بدانند. برخی از کتاب هایی گیاهان دارویی ترجمه شده در کشور متاسفانه دارای اشکالاتی در مورد نام گیاهان هستند زیرا افراد متخصص ترجمه نکرده اند و همچنین گیاهانی را ذکر کرده اند که اصلا امکان پرورش آنها در کشور وجود ندارد. باید بر روی گیاهان بومی کشورمان مطالعه و تحقیق کنیم.
سوال: پیشنهاد می کنید که محققین کشور بر روی کدام تیره های گیاهی بیشتر به پژوهش بپردازند؟
اینطور نمی توان عنوان کرد که کدام تیره گیاهی در ایران دارای اهمیت بیشتری برای پژوهش است بلکه با توجه به کاربرد دارویی گیاهان باید اولویت پژوهشی خود را مشخص کنیم و گسترده بودن یا محدود بودن جمعیت گیاهی یک گونه دارویی نباید ملاک قرار گرفتن آن در اولویت های پژوهشی باشد. به بیان دیگر، زیاد کار شدن یا کم کار شدن بر روی یک گونه گیاهی نباید ملاک قرار گرفتن آن گیاه به عنوان اولویت پژوهشی در زمینه گیاهان دارویی باشد بلکه اهمیت دارویی آن باید معیار اولویت تحقیق و پژوهش قرار گیرد.
همچنین ما باید در مورد گیاهان دارویی با ارزش ولی کمتر شناخته شده تبلیغ کنیم. ما باید تحقیق کنیم که گیاه مخلصه که در کتاب قانون ابن سینا به عنوان پادزهر سم مار نامبرده شده، دقیقا کدام گیاه بوده است زیرا در هر منطقه از ایران به یک گونه ی متفاوت این نام را اطلاق می کنند. با مقایسه خصوصیات ذکر شده ی این گیاه در این کتاب و کتب گیاهشناسی قدیمی، به نام علمی کنونی آن پی ببریم.
محققین و دانشجویان ما نباید اینقدر به دنبال گیاهان وارداتی باشند. هم اکنون بنده لیست ۲۵۰ گیاه بومی کشور را در دست دارم که در ایران دارای شهرت دارویی هستند ولی هیچ منبع موثق علمی خواص درمانی آن ها را اثبات نکرده است. بیائیم بر روی گیاهان بومی کشورمان که در بین عامه مردم و در طب سنتی دارای شهرت دارویی هستند ولی کار علمی بر روی آنها صورت نگرفته و بطور دقیق خواص درمانی آنها اثبات نگردیده است تحقیق و پژوهش کنیم.
سوال: با توجه به تخصص شما، چه پیشنهادات اقتصادی در زمینه گیاهان دارویی دارید؟
اگر ما بر روی گیاهان دارویی بومی خودمان کار کنیم به این مفهوم است که قصد داریم اطلاعات خود را بر روی این گیاهان به درستی افزایش دهیم و در نهایت این اطلاعات را به نحوی (در قالب محصول فرآوری شده، ماده ی خام و …) به دیگران بفروشیم. مثلا در منطقه بلوچستان از گیاه Otostegia persica برای درمان مالاریا استفاده می شود ولی هیچ مطالعه ی بالینی و علمی بر روی آن صورت نگرفته است. اگر کار کردیم و نتیجه داد، به سمت تولید یک دارو با سود اقتصادی بالا حرکت کرده ایم و اگر نتیجه نداد، حداقل سبب شده ایم که در آینده چندین نفر دانشجو و محقق با صرف سرمایه های کشور و وقت خودشان، بیهوده بر روی این گیاه کار نکنند. ما فقط در ایران Salvia officinalis و Salvia sclarea را می شناسیم و از آنها استفاده می کنیم و با خواص کاربردی دارویی ۵۵ گونه ی دیگر جنس مریم گلی (Salvia) آشنا نیستیم. آیا اینها هیچ کاربردی ندارند؟ آیا اثرات درمانی آنها کمتر از گونه های مطرح شده می باشد؟ در طب سنتی ایران از گیاه مرزه خوزستانی Satureja khuzestanica هیچ استفاده ای نمی شد و فقط گیاه مرزه ی رایج در کشور (S. hortensis) کاربرد داشت. وقتـی بر روی ایـن گیاه کار کـردیم و اطلاعات منتشـر گردیـد، مردم با آن آشنا میشوند و مصرف اش توسعه می یابد و سبب می شود که ارزش اقتصادی اش هم سطح گیاه مرزه رایج شود. این گیاه را برای اولین بار در ۲۲ آذر ماه سال ۱۳۶۷ توسط بنده در منطقه خوزستان جمع آوری و توسط همکاران بخش گیاهشناسی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور شناسایی شد که بعدها ارزش دارویی اش مشخص گردید.
سوال: شما چگونه گیاهان جدید را شناسایی می کنید؟
وظیفه ی یک گیاهشناس، شناسایی گیاهان موجود در طبیعت و احیانا پیدا کردن مخلوقات جدید در طبیعت است. لازمه ی این کار تسلط بر علم گیاهشناسی است. گیاهان در طبیعت با ما حرف می زنند و اطلاعات خودشان را به ما عرضه می کنند. اگر حرفش را نفهمیدیم، نمونه اش را جمع آوری کرده و در کتب گیاهشناسی به دنبال فردی می گردیم که قبلا حرف این گیاه را فهمیده باشد. اگر باز هم اطلاعاتی پیدا نشد، آن وقت می توان احتمال داد که یک گونه جدید است و نیاز به بررسی های دقیق تری دارد. تابحال نزدیک به ۸۰ گونه گیاهی و ۲ جنس گیاهی جدید به جامعه جهانی معرفی کرده ام و جنس گیاهی جدیدی به افتخار بنده با نام Mozaffariania نامگذاری شده است.
توصیه های آقای دکتر:
– کارهای تحقیقاتی بر روی گیاهان بومی کشور نه گونه های وارداتی
– افزایش اطلاعات علمی در زمینه شناخت گیاهان دارویی ایران و نه تکرار داشته های دیگران
– گام برداشتن در راه خلق اطلاعات علمی در زمینه گیاهان دارویی و تولید علم، نه ترجمه و بازنویسی مطالب دیگران
https://medplant.ir/?p=1858
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
salam mer30 be khater mosahebe jalebi ke anjam dadid, mikhastam bedonam chetor mitonam ba aghaye doktor tamas dashte basham be khater kar payan name be rahnamaii ishon ehtiaj daram mamnon .
با عرض سلام
ایشان در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور حضور دارند:
۰۲۱۴۴۵۸۰۲۸۲
۰۲۱۴۴۵۸۰۲۸۵