×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : پنج شنبه, ۹ فروردین , ۱۴۰۳  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر
لزوم توسعه طب سنتی ایران با تاکید بر چالش های آموزشی و پژوهشی

لزوم توسعه طب سنتی ایران با تاکید بر چالش های آموزشی و پژوهشی
.
مصاحبه با آقای دکتر محسن ناصری
عضو هیات علمی دانشکده طب سنتی دانشگاه شاهد
.

.

به نقل از مستند مکتوب دومین جشنواره گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران – ۷ تا ۱۰ مهرماه ۱۳۹۳

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی)

.

دانلود Download.

.مقدمه
طب سنتی ایران، یک مکتب طبی کامل و پویا است که جهان را به عنوان نظام احسن و آفریده خالق علیم و حکیم می نگرد و پزشک را از بابت تسلط و احاطه اش به علوم مختلف و درک صحیح از جهان هستی حکیم نامیده است. مکتب طب سنتی ایران که ریشه های آن به پیش از ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد می رسد، طبق نقل سیریل الگود مورخ پزشکی، قبل از طب یونانی وجود داشته است و ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده، به یونانیان تعلیم دادند و در ایران قدیم وضعیت طب پیشرفته تر از آشور بود.

جناب آقای دکتر ناصری با سلام و تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، لطفا تعریفی از “طب سنتی” برای خوانندگان مستند مکتوب دومین جشنواره ملی گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران بفرمایید؟
سازمان جهانی بهداشت از حدود ۳۰ سال پیش به منظور جامه عمل پوشیدن به شعار خود، یعنی “بهداشت برای همه تا سال ۲۰۰۰” توسعه طب سنتی را مورد توجه قرار داده است. به این دلیل در سال ۱۹۷۸ سازمان جهانی بهداشت بیانیه ای در زمینه توسعه طب سنتی منتشر کرد که در آن، طب سنتی به طور خلاصه اینگونه تعریف شده است: “مجموعه تمامی علوم نظری و عملی که در تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماری های جسمی، ذهنی یا ناهنجاری های اجتماعی به کار می رود و به صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته باشد”. در سال ۲۰۰۲ میلادی سازمان جهانی بهداشت طب سنتی را با جزئیات بیشتری اینگونه تعریف کرده است: “طب سنتی واژه ای کلی است که هم به سیستم های طب سنتی مانند طب سنتی چین، آیورودای هند و طب یونانی- عربی و هم به اشکال مختلف طب بومی اطلاق می گردد. درمان های طب سنتی شامل دارو درمانی (استفاده از گیاهان دارویی، اجزای حیوانی و معدنی) و روش های غیردارویی (مانند طب سوزنی، ماساژ و درمان های روحی روانی) است. در کشورهایی که سیستم خدمات پزشکی در آنها بر پایه طب مدرن استوار است، به جای طب سنتی اغلب از واژه طب مکمل و طب جایگزین یا طب غیرمتعارف استفاده می شود.” با توجه به تعاریف فوق، طب سنتی ایران را می توان به دو بخش زیر تقسیم کرد:
الف) طب سنتی مکتوب: این بخش شامل کتب و رسالات حکمای ایرانی است که تعداد آنها بر هزاران جلد بالغ می گردد. این مجموعه عظیم شامل کتاب های مختلف در تشریح، کلیات، مفردات، قرابادین، تشخیص و درمان است. این میراث گرانبها گنجینه ای مکتوب برای محققان در ایران وجهان است و بحول و قوه الهی هر روز ارزش و اهمیت آن برای بشریت بیش از پیش معلوم خواهد گردید.
ب) طب سنتی شفاهی: شامل تجارب و اطلاعاتی است که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و حاوی روش های مختلف بهداشتی و درمانی است. ایران بدلیل سابقه تاریخی طولانی و نیز اقوام، نژادها و زبان های مختلف و اقلیم های متفاوت، کشوری سرشار از تجارب و آرا و عقاید طبی شفاهی است. بخصوص در بین عشایر و ساکنان قسمت هایی از این مرز و بوم که به دلایل جغرافیایی صعب العبور بوده، استفاده از این تجارب طبی و روش های درمانی جزء لاینفک زندگی مردم محسوب می شده و تشخیص صحیح از سقیم و انتقال تجربه ها به نسل بعدی حیاتی و ضروری بوده است. تدوین این قسمت از طب سنتی ایران که امروزه تحت عناوین گیاهشناسی بومی (Ethnobotany)، فارماکولوژی بومی (Ethnopharmacology) و طب بومی (Ethnomedicine) مورد توجه جهانیان است، اهمیت خاصی دارد و تأخیر و تعلل در جمع آوری و مکتوب کردن آن ها موجب از دست رفتن قسمتی از این تجارب گرانبها می شود، تجاربی که شاید دربردارنده کلید حل بعضی معضلات پزشکی باشند.

جناب دکتر شما به عنوان یکی از متخصصین طب سنتی، آینده طب سنتی ایران را چطور ارزیابی می کنید؟
به نظر بنده اگر طب سنتی ایران با شیوه علمی و تربیت متخصصین در دانشگاه ها پیش برود، در یک چشم انداز ۲۰ ساله، ۳۰ درصد خدمات پزشکی و بهداشتی کشور بر اساس این طب خواهد بود و بدین معناست که تعداد زیادی شغل بومی تولید خواهیم کرد (بطور مثال تعداد زیادی داروساز و پزشک فعالیت خواهند کرد، تعداد زیادی کشاورز مشغول به تولید گیاهان دارویی خواهند شد و …). در کشور هند که ۶ مکتب طب سنتی در آنجا فعالیت دارند، ۸۰ درصد خدمات پزشکی و بهداشتی توسط طب سنتی ارائه می شود. در کشور چین با دارابودن ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار پزشک طب سنتی و ۴۸ هزار داروساز سنتی، ۴۰ درصد خدمات پزشکی و بهداشتی توسط طب سنتی ارائه می شود و ۳۰۰ هزار کشاورز مشغول تولید گیاهان دارویی هستند. در خانه های بهداشت ایران، ۲۵ هزار بهورز داریم و آنها مجاز به تجویز ۲۰ داروی شیمیایی می باشند. باید برنامه ریزی کنیم که با یک دوره آموزشی، تجویز ۶ داروی طب سنتی بومی و ارزان را هم یاد بگیرند و اینگونه سبب توسعه طب سنتی منطقی و ارزان قیمت شویم. نباید فراموش کنیم که خانه های بهداشت، خط مقدم شبکه درمانی کشور هستند و نقش مهمی در ارتقاء سلامت بخش های محروم بخصوص روستاها دارند.

وضعیت داروهای گیاهی و سنتی ایران را چطور ارزیابی می کنید و آیا این می تواند جوابگوی نیازهای طب سنتی ما باشد؟
در ایران فروش داروهای گیاهی رسمی در سال ۱۳۷۶ حدود ۷۰۰ میلیون تومان بوده است که در سال ۱۳۸۱ به ۸ میلیارد میلیون تومان رسیده است یعنی اینکه میزان فروش این داروها در طی پنج سال حدود ۱۱ برابر افزایش یافته است. امروزه میزان فروش داروهای گیاهی رسمی ایران به حدود ۵۰۰ میلیارد تومان در سال رسیده است و این داروها ۲ تا ۳ درصد بازار دارویی کشور را تشکیل می دهند. با حمایت از شرکتهای تولید کننده گیاهان دارویی و داروهای سنتی و همچنین سیاست کشور مبنی بر حمایت از شرکت های دانش بنیان طب سنتی، ان شاء ا.. آینده کار در این حیطه روشن است.

در بحث داروهای مورد نیاز در طب سنتی چه مشکلاتی به نظر شما مهمتر بوده و باید زودتر به فکر رفع آن باشیم؟
سه نکته وجود دارد که باید به آنها توجه شود: اول واردات داروهای طب سنتی از هند و بزودی هم از چین سبب عقب ماندگی ما در حوزه داروسازی سنتی خواهد شد و اثرات زیان باری نیز بر سیستم درمان خواهد داشت. نکته دوم هم گران بودن هزینه داروهای طب سنتی می باشد که ممکن است نتایج منفی برای توسعه ی این طب در پی داشته باشد. در حالیکه شعار طب سنتی، ارزان بودن خدمات آن می باشد. نکته سوم این است که فعلا ارایه کننده رسمی خدمات طب سنتی فقط بصورت متخصص طب سنتی دیده شده است که خودبخود دسترسی و هزینه ها را مشکل می کند. برای حل این مشکل باید آموزش طب سنتی بصورت واحدهای ضروری در برنامه مقطع پزشکی عمومی هم ایجاد شود تا  هم دسترسی و هم هزینه ها کاهش یابد. همچنین بهورزان و پزشکان خانواده می توانند در این مسیر با برنامه ریزی مناسب منشا گسترش خدمات علمی و ارزان قیمت باشند.

جنابعالی به عنوان فردی که از آغازگران آموزش طب سنتی در دانشگاه های ایران بوده اید، اهمیت و توسعه آموزش و پژوهش در طب سنتی ایران را چطور می بینید؟
زیر بنای رسیدن به توسعه آموزش و پژوهش در طب سنتی ایران، پس از به رسمیت شناختن طب سنتی توسط سیاستگذاران، برنامه ریزی جهت توسعه صحیح آموزش و متعاقب آن توسعه تحقیقات در زمینه طب سنتی ایران است. بدین جهت یکی از وظایف مهم سیاستگذاران ایجاد ساختارهای مناسب جهت توسعه آموزش علمی، منطقی و یکپارچه طب سنتی ایران در پیکره سیستم آموزشی کشور است. توسعه آموزش صحیح و پرورش نیروهای متعهد و علاقه مند موجب می گردد که امکان سوء استفاده از این مکتب کاهش یابد و نیروهای لازم نیز برای انجام تحقیقات حیاتی در این مسیر پرورش یابند. این ارتباط نزدیک و مستقیم آموزش و تحقیق موجب خواهد گردید که بحول و قوه الهی حقایق طب سنتی ایران جایگاه خود را در کشور و جهان باز یابد و مطالب غیرصحیح از آن جدا گردد و حقایق آن موجب پیشرفت دانش پزشکی و مورد استفاده جهانیان گردد. نکته ای که لازم است بر آن تأکید شود این است که از نظر اجرایی، آموزش طب سنتی ایران مقدم بر تحقیق است و بدون داشتن نیروی آموزش دیده کافی و متعاقب آن انجام تحقیقات در زمینه های اولویت های بهداشتی درمانی، توسعه این مکتب ارزشمند مقدور نخواهد بود. در این رابطه ابتدا چالش های موجود در بخش آموزش و پژوهش طب سنتی ایران را بیان می کنم و سپس راه حل های پیشنهادی را:
الف) بخش آموزش طب سنتی ایران
– به نظر می رسد که در حیطه آموزش، رشته های تخصصی طب سنتی ایران بهتر است به دو گرایش و شاخه پژوهشی (Ph.D) و تخصص بالینی تقسیم شود. توسعه ی تحقیقات حرفه ای در حیطه مبانی و پایه طب سنتی توسط دانشجویان و فارغ التحصیلان شاخه پژوهشی انجام گردد. و بدین ترتیب بهتر است در این شاخه علاوه بر پزشکان عمومی، امکان شرکت در آزمون ورودی به فوق لیسانس های فیزیولوژی، بیوشیمی، بیولوژی و … که تجربه پژوهشی بیشتری دارند نیز داده شود. در شاخه ی تخصص بالینی، باید سیاست گذاری به گونه ای باشد که دانشجویان بیشتر به معاینه بیماران و آموزش های بالینی و بیمارستانی بپردازند و کمتر وارد مباحث عمیق پژوهشی شوند.
– اعزام کوتاه مدت دانشجویان و اساتید به هند، پاکستان و کشورهای مناسب دیگر به منظور تقویت بنیه علمی کشور در زمینه طب سنتی
– ارائه چند واحد درسی در زمینه مبانی طب سنتی ایران و درمان بعضی از بیماری های مشکل دار در طب جدید، مانند سینوزیت مزمن، سندرم روده تحریک پذیر، رینیت آلرژیک، سردردهای مزمن، آسم و یا بیماری های شایع، مانند عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی، اسهال و بیماری های التهابی مزمن پوست که هزینه قابل توجهی را به سیستم تحمیل می سازند برای دانشجویان پزشکی، پرستاری، مامایی و سایر رشته های وابسته با تصویب گروه تخصصی آموزشی طب سنتی ایران
– راه اندازی دوره های آموزش مداوم به صورت بازآموزی یا تشکیل کارگاه های آموزشی
– محدود بودن تعداد داوطلبین آزمون دکتری تخصصی طب سنتی یکی از مشکلات آموزشی این رشته است. در حال حاضر تنها پزشکان عمومی می¬توانند در این آزمون شرکت نمایند و این موضوع باعث می شود که رقابت صحیحی برای انتخاب افراد با استعداد صورت نگیرد. بطور مثال در سال نخست راه اندازی این رشته، از هر ۲۰ نفر شرکت کننده، یک نفر موفق به ورود به این رشته شد ولی در سال های تعداد شرکت کنندگان کاهش یافت و گاهی اوقات از هر ۴/۱ نفر، یک نفر پذیرفته شده است. همچنین بالا بودن سن شرکت کنندگان در آزمون این رشته نیز یکی از مشکلات آن است که سبب کاهش کیفیت آموزش می گردد و باید تمهیداتی اندیشیده شود و شاید صلاح باشد حتی از مقطع دیپلم هم بتوانند در آزمون این رشته (بصورت دکتری عمومی طب سنتی که آموزش¬های طب جدید و سنتی را با نظم صحیح در کنار یکدیگر فرا می گیرند) شرکت نمایند.
– برگزاری دوره ی تربیت مدرس برای فارغ التحصیلان طب سنتی تا شیوه ی آموزش این رشته در دانشگاه های مختلف کشور مانند تهران، مشهد، شیراز و … یکسان گردد و در آینده برای فارغ التحصیلان و همچنین مردمی که به آنها مراجعه می نمایند، مشکلی ایجاد نشود.
– جلوگیری از برگزاری دوره های آموزش طب سنتی توسط انجمن ها، موسسات و مراکز غیرمرتبط و غیرعلمی و غیر رسمی که صدمه جدی بر این علم و همچنین اقبال عمومی به طب سنتی وارد خواهد کرد.

ب) بخش پژوهش طب سنتی ایران
• عدم تمرکز پژوهش ها و وجود پراکندگی در آنها که سبب می شود نتیجه ی ملموسی بدست نیاوریم بلکه باید در محورهای محدود و اولویت دار کشور پژوهش نماییم نه در تعداد زیادی موضوع که اکثرا هم کاربردی نیستند، خودمان را سردرگم کنیم.
• محدود بودن تعداد مراکز تحقیقاتی طب سنتی کشور یکی از معضلات بخش پژوهش طب سنتی است. مثلا در کشور چین، همزمان با راه اندازی فرهنگستان علوم پزشکی چین در سال ۱۹۵۵ میلادی، بزرگترین مرکز تحقیقات طب سنتی این کشور نیز افتتاح شد که چندین داروی جهانی مانند آرتمیزین جهت درمان مالاریا در آن ابداع شده است (ولی غربی ها فرمول این دارو را به نام خودشان ثبت جهانی کرده اند). این مرکز تحقیقات بسیار جامع و کامل است بطور مثال فقط در طبقه ی اول آن، بررسی متون قدیمی طب سنتی چین توسط اساتید ادبیات و زبان شناسان صورت می گیرد و در سایر طبقات، مراحل بعدی پژوهش تا تولید پایلوت دارو انجام می شود.
• لزوم بررسی ۱۴۰۰۰ کتاب طب سنتی که تابحال ۴۰ تا ۵۰ عدد از آنها در طرح احیای میراث مکتوب تصحیح و چاپ شده است.
• بررسی علمی و انجام پژوهش بر روی مبانی طب سنتی ایران مانند گرمی، سردی و …
• انجام تحقیقات در زمینه ساخت داروهای طب سنتی

.
گزیده ی منابع:
ناصری، م. ۱۳۸۳٫ طب سنتی ایران و توسعه آن با استفاده از رهنمودهای سازمان جهانی بهداشت. دوماهنامه علمی پژوهشی دانشور پزشکی. ۵۲: ۶۸-۵۳٫

.

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.