به گزارش شبکه خبری گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی، در شرایطی که عطش تقاضا در بازار گیاهان و فرآورده‌های صنعتی آن رو به فزونی است، باید مدیریت صحیح و اصولی مبتنی بر سرمایه‌گذاری صنعتی و صنعت گستری صورت گیرد تا مزیت‌های طبیعی در راستای تحقق اهداف توسعه‌ای و فقرزدایی بویژه در مناطق محروم و دورافتاده کشور به کار افتد و به کار آید.

در این شرایط مسوولیت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور است که در تعامل موثر و سازنده‌ با وزارت صنایع و معادن به‌گونه‌ای عمل کنند که بازار سوداگری ناشی از تخریب گونه‌های کمیاب و بلکه نایاب گیاهی کشور را مهار کنند.

تنها در این صورت است که مزیت گیاهان دارویی در کشور ما، تبدیل به توسعه صنعتی می‌شود. توسعه صنعتی به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از کل مزیت‌های طبیعی و معدنی کشور که از طریق دستیابی به علم و فناوری‌های پیشرفته، ارتباط با بازارهای بزرگ و سازماندهی مدرن بخش خصوصی، منجر به بهبود سطح رفاه جامعه و رشد پایدار صنعتی و اقتصادی ایران عزیز می‌شود.

مزیت‌های بسیاری که داروهای گیاهی در مقایسه با داروهای شیمیایی دارند باعث شده است تا تجارت این نوع از گیاهان در جهان، روندی رو به رشد داشته باشد.

با روی آوردن کشورهای پیشرفته صنعتی همچون ایالات متحده آمریکا، کانادا و اروپا به استفاده دائم‌التزاید از فرآورده‌های جنگلی و مرتعی و گیاهان دارویی، همه‌گونه سرمایه‌گذاری در این حوزه را به مثابه یک مزیت نسبی با قدرت رقابت‌پذیری بالا در کشور ما مطرح کرده است.

براساس برآوردهای موجود، حدود هشت هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که از این میان حدود یک‌هزار و ۸۰۰ گونه فقط بومی ایران هستند، یعنی تنها در ایران امکان رویش دارند. نکته مهم دیگر، پراکنش رویش این گونه‌ها در مناطق محروم و دورافتاده کشور ماست که یک فرصت استثنایی برای تحقق اهداف فقرزدایی فراهم می‌آورد.

البته تحقق این امر فقط در صورتی امکانپذیر است که فرآیندهای کاشت و برداشت و بهره‌برداری تا فرآوری گیاهان دارویی با استفاده از مدیریت مدرن و فناوری‌های پیشرفته صورت پذیرد. در غیر این حالت بدیهی است که همه چیز به ضد خود بدل می‌گردد و این امری است که متاسفانه در حال حاضر در کشور ما در اغلب موارد جاری است.

برداشت سنتی، مبتنی بر اهداف سوداگری صرف، نه‌تنها به انقراض نسل گونه‌های نادر و کمیاب منتهی می‌شود بلکه تنوع زیستی و زیست‌بوم مناطق مورد برداشت را نیز با خطر تخریب مواجه می‌سازد. از این‌رو، برداشت و بهره‌برداری صنعتی براساس روش‌ها و راهکارهای مناسب و مبتنی بر مبانی علمی در این زمینه ضرورت حیاتی دارد.

این تجربه موفقی است که تاکنون در کشورهایی همچون آلمان و چین به ثمر نشسته و این در حالی است که تنوع و فراوانی گیاهان دارویی و صنعتی و ظرفیت‌های بالقوه رویشگاه‌های ایران اساسا با دو کشور یاد شده قابل مقایسه نیست. بیش از ۹۰ درصد از کل گیاهان دارویی دنیا اختصاص به ایران دارد. استفاده صحیح و اصولی از این فرصت خدادادی را نباید بیش از این به تاخیر انداخت.

سهم ۲ درصدی ایران از تجارت جهانی

پزشکی ‌سنتی یا طب ‌سنتی (Traditional medicine) زمینه‌ای پرقدمت و متنوع است، که به توصیف و بررسی آن‌ دسته از سیستم‌ها و دانش‌های پزشکی می‌پردازد، که طی سده‌های پیشین و قبل از دوران طب مدرن، در جوامع گوناگون بشری به‌وجود آمده است.

اما با وجود یک‌هزار و ۳۰۰ گونه از گیاهان دارویی در ایران، سهم کشور از تجارت جهانی این بخش کمتر از ۲ درصد است. پیش‌بینی شده حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی در سال ۲۰۵۰ به پنج‌هزار میلیارد دلار برسد، و در صورتی‌که ایران زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی و فرهنگی خود را آماده کند می‌تواند بین یک تا ۱۰ میلیارد دلار از این محصول‌ها و فرآوری آن درآمد کسب کند همان‌طور که کشور چین هم‌اکنون سالانه هشت میلیارد دلار از این طریق درآمد دارد.گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تامین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماری‌ها برخوردار بوده و هستند.

این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر داشته و یکی از مهم‌ترین منابع تامین غذایی و دارویی بشر درطول نسل‌ها بوده‌اند. از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته‌اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده‌ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده اما نکته حائز اهمیت اینجاست که تنها کمتر از ۱۰درصد از مجموع ۲۵۰هزار گونه گیاهی جهان برای بیش از یک عملکرد زیست‌شناختی، شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

به عبارت دیگر بر اساس آمارهای منتشره توسط (WHO) ، تنها بین ۳۵ تا ۷۰ هزار گونه گیاه دارویی در طول زمان برای حداقل یک یا چند بار مورد مصرف قرار گرفته است. در حال حاضر، ۲۵ درصد از داروهای موجود، منشا گیاهی دارند و ۱۲درصد داروها نیز از منابع میکروبی ساخته شده‌اند. پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالاست. برای نمونه گفته می‌شود ۱۲۵ هزار گونه گیاه دارویی در جنگل‌های استوایی جهان یافت می‌شود. ارزش اقتصادی و تجاری گیاهان دارویی فوق العاده زیاد است.

در بعضی آمارها ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی بالغ بر ۴۳میلیارد دلار در سال برآورد شده و طی آمار منتشره در اینترنت فروش فرآورده‌های گیاهی در سال ۱۹۹۷ بالغ بر ۳/۲۴ میلیارد دلارآمریکا بوده است.گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمان‌های گیاهی و به طور کلی فرآورده‌های طبیعی بویژه طی سال‌های اخیر روبه افزایش بوده و مهم‌ترین علل آن، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی که کره زمین را تهدید می‌کند از سوی دیگر بوده است.

بیش از ۶۰ درصد مردم آلمان و بلژیک و ۷۴ درصد انگلیسی‌ها تمایل به استفاده از درمان‌های طبیعی گیاهی دارند. ضمن این‌که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ بر ۸۰ درصد مردم جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دور افتاده عمده‌ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تامین می‌کنند.

از سوی دیگر گیاهان دارویی جزء ذخایر و منابع طبیعی هستند و بسیاری از کشورها کم یا زیاد از یک چنین منبعی برخوردارند که نوع، تعداد و تنوع گونه‌های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است.

متاسفانه سودآوری‌های کلان اقتصادی و توجه روز افزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه‌های گیاهی را با خطر انقراض مواجه ساخته است. چرا که بخش عظیمی از تجارت، مربوط به گونه‌های گیاهی دارویی است که از طبیعت جمع‌آوری شده و بعضا با شیوه‌های نادرست، نه تنها به انقراض نسل گونه‌ها می‌انجامد بلکه تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطرنابودی مواجه می‌کند.

استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع که به لحاظ فناوری بسیار کم هزینه‌تر و ساده‌تر از صنایع دارویی شیمیایی است، می‌تواند ضمن تامین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه از خروج مقادیر متنابهی ارز جلوگیری کرده و مانع گسترش وابستگی به بیگانگان شود. بنا بر این با اتخاذ سیاست‌ها و راهکارهای مناسب و مبتنی بر یک شناخت واقع‌گرایانه از وضعیت موجود این منابع و کاربرد روش‌های علمی و صحیح در تمام ابعاد اعم از کاشت، داشت، برداشت و بهره‌برداری صنعتی و اقتصادی آن، چه از طبیعت و چه به صورت کشت مکانیزه، می‌توان به درکی واقعی و اصولی در خصوص نقش و بازدهی گیاهان دارویی در جوامع رو به رشدی همچون ایران رسید و علاوه بر حفظ و حراست از این سرمایه‌های ملی به شکوفایی و توسعه پایدار دست یافت.

سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۷۸ ‏‏ طب سنتی را این‌گونه تعریف کرده است:‌ «مجموعه تمامی علوم نظری و عملی که در تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی، ذهنی یا ناهنجاری‌های اجتماعی به‌کار می‌رود و به‌صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته باشد‌.» در سال ۲۰۰۲ میلادی سازمان بهداشت جهانی طب سنتی را با جزئیات بیشتری این‌گونه تعریف کرده است:‌

«طب سنتی واژه‌ای کلی است که هم به سیستم‌های طب سنتی مانند طب سنتی چین، آیورودای هند و طب یونانی- عربی و هم به اشکال مختلف طب ‌بومی اطلاق می‌شود. درمان‌های طب سنتی شامل دارو درمانی‌ (استفاده از گیاهان دارویی، اجزای حیوانی و معدنی‌) و روش‌های غیر‌دارویی (مانند طب سوزنی، ماساژ و درمان‌های روحی روانی) است. در کشورهایی که سیستم خدمات پزشکی در آنها بر‌پایه طب مدرن استوار است، به‌جای طب سنتی اغلب از واژه طب مکمل و طب جایگزین یا طب غیر متعارف استفاده می‏شود.»

طب سنتی ایران

طب سنتی ایران‌، یک مکتب طبی کامل و پویاست که جهان را به‌عنوان نظام احسن و آفریده خالق علیم و حکیم می‌نگرد و پزشک را از بابت تسلط و احاطه او به علوم مختلف و درک صحیح او از جهان هستی حکیم نامیده است.

ریشه‌های مکتب طب سنتی ایران به بیش از سه‌هزار سال قبل می‌رسد، طبق نقل سیریل الگود مورخ پزشکی «قبل از طب یونانی وجود داشته است و ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده، به یونانیان تعلیم دادند و در ایران قدیم وضعیت طب پیشرفته‏تر از آشور بود.» ستارگان طب سنتی ایران مانند ابن سینا، رازی، علی‌ بن عباس اهوازی، ابن ابی الصادق نیشابوری، سید اسماعیل جرجانی و عماد‌الدین محمود شیرازی حدود هشت قرن هدایت دانشگاه‌های طب در غرب و شرق را برعهده داشتند.

دکتر نرمن هاوارد جونز در مجله سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۷۲ می‌نویسد:‌ «مهم‌ترین مولف کتاب‌های طبی در اسلام ابوعلی الحسین ابن‌‌سینا است… کتاب طبی او که به نام «قانون» موسوم است و تاکنون هرگز کتابی به این اندازه شهرت نداشته است، مدت ۵۰۰ سال در دانشکده‌های پزشکی اروپا و آسیا تدریس می‌شده است.»