یکی از زادگاه های اصلی گیاهان دارویی در طب سنتی ایران است و در کنار آن چند کشور دیگر همچون چین ، یونان و مصر نیز دارای سابقه ای کهن در طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی هستند. سابقه استفاده از این گیاهان در ایران به سال های بسیار دور باز می گردد به طوری که می توان از آن جمله به کتاب شفا از ابن سینا اشاره کرد که نشان دهنده وجود این فرهنگ، نزد مرد ایران بوده است. با توجه به اینکه این گیاهان دارویی در طولانی مدت اثر خود را نشان می دهد و در کنار آن عوارض دیگری ندارد، بنابراین در کشورهای اروپایی و غربی موررد استقبال زیادی قرار گرفت.
متاسفانه در کشور ما علی رغم دیرینه بودن، این علم پیشرفت چندانی نداشته است و در خصوص تقاضای جهانی چنان که نتایج مطالعات نشان می دهد به دلیل عدم توجه در بخش بسته بندی، صادرات این گیاهان فقط به صورت فله ای در ایران با سود بسیار اندک انجام می شود و در کشورهای دیگر بسته بندی شده و با نام همان کشور، مثلا کشور امارات با قیمت بالاتری به بازارهای جهانی عرضه می شود.
این در حالی است که به دلیل صادرات بی رویه به روشی غلط و خارج از استانداردهای لازم، کشور ایران، خود، مجبور است برخی از گیاهان را به صورتی بسیار نامطلوب از کشورهای دیگر مثل پاکستان به صورت فله ای و غیر بهداشتی وغیر استاندارد وارد کند و در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد که این وضیعت بسیار قابل تامل و بررسی است و به طور اساسی باید مورد بررسی قرار گیرد.
طبق آمار منشر شده، در ایران ۱۳۰۰ گونه منحصر به فرد گیاهی وجود دارد. اما از آنجا که این مهم چه به لحاظ درمانی و چه به لحاظ اقتصادی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، لذا سهم ایران در تجارت جهانی گیاهان دارویی کمتر از ۲% است. این در حالی است که طبق آمار جهانی ۸۰% مردم جهان در حال حاضر برای درمان، از گیاهان دارویی استفاده می کنند. با توجه به گرایش مجدد مردم به روش های درمانی ساده و طبیعی، شرکت های داروسازی بزرگ دنیا تحقیقات علمی وسیعی را در زمینه طب گیاهی انجام داده اند. ایران پیشینه بسیار پرباری در زمینه استفاده از گیاهان برای درمان بیماری ها داشته و طب سنتی پیش از هزار سال در ایران قدمت دارد. یکی از عوامل ضعف، در شیوه های آموزشی طب سنتی است.
سهم داروهای گیاهی به دلیل آموزش صحیح در مورد این گیاهان در کشورهای پیشرفته بسیار گسترده تر از ایران است. این داروها در حدود ۴ درصد کل بازار دارویی کشور را تشکیل می دهند که با توجه به سابقه تاریخی و فرهنگی کشور ایران در استفاده از این داروها، نشان می دهد مسیر برای رشد و توسعه این صنعت هموار است.
به دلیل نبود اطلاعات کافی و توجه نکردن بخش تولید و عرضه در زمینه تجارت گیاهان دارویی، هیچ اقدام خاص و تبلیغی صورت نمی گیرد، چون این گیاهان به دلیل نداشتن استانداردهای لازم جهت تجارت سود زیادی به دنبال ندارد. بنابراین تبلیغی هم در مورد استفاده آنها نمی شود.
امروزه به دلیل عدم مدیریت صحیح در بسته بندی گیاهان دارویی، محصولات ایران با محصولات تولید سایر کشورها از نظر کیفیت و بسته بندی تفاوت فاحشی دارد و باید برای کاهش این تفاوت ها تلاش جدی صورت پذیرد. متاسفانه در حال حاضر و با ساختارهای دولتی- صنفی کنونی امکان مدیریت بخش بسته بندی در کشور وجود ندارد. بسته بندی در ایران هنوز در حد موج است و با آنکه ضرورت آن کم و بیش در میان مدیران و عامه مردم جا افتاده، اما استراتژی مشخص و هدفمند برای آن تعیین نشده است. بخش بسته بندی نیازمند توسعه ای است که به کاهش هزینه های بسته بندی منجر شود.
به دلیل نبود بسته بندی گیاهان دارویی که در روند تولید و کشت و تجارت آنها تاثیر بسزایی دارد، سهم ایران از تجارت گیاهان دارویی در جهان بسیار اندک است. از ۱۰۰ میلیارد دلار تجارت گیاهان دارویی دنیا، سهم ایران تقریبا صفر است. از این رو نباید به گیاهان دارویی تنها به لحاظ بهداشت و درمان نگریست بلکه این بخش از لحاظ اقتصادی نیز از جایگاه مناسبی برخوردار است.
این در حالی است که داروهای گیاهی ایران می توان بین ۱ تا ۱۰ میلیارد دلار برای کشور ارز آوری داشته باشد که در حال حاضر این رقم کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار است. این آمار در کشور چین در حدود ۸ میلیارد دلار است. اگر وضعیت صادرات گیاهان دارویی به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد سرمایه گذاران ویژه بخش خصوصی حاضر به مشارکت رفع چالش های تجاری و اقتصادی خواهند شد.
با برطرف شدن این چالش ها صادرات گیاهان دارویی با کیفیت و براساس تقاضای جهانی صورت خواهد گرفت و با رعایت استانداردهای کیفی می توان سود بالایی به لحاظ اقتصادی از تجارت گیاهان دارویی برد. از این گذشته می توان زمینه های مساعد جهت رقابت سالم جهانی در تجارت گیاهان دارویی را فراهم آورد. رقابت سالم در گرو فعال سازی بخش خصوصی، کاهش تصدی دولت بر بخش های تولید، توزیع و مصرف و تعدیل و اصلاح سیاست های ارزی و سهمیه ای می باشد و رشد صادرات، مستلزم ایجاد شرکت های تخصصی صادرات، توسعه سیستم های بازرگانی، ایجاد شرایط مناسب حمل و نقل و پایانه ها و انتقال دانش فنی روز به تولید کننده ها است. رعایت استانداردهای مناسب جهانی جهت بسته بندی یکی از نکات اساسی تجارت و صادرات کالاهاست که در مورد گیاهان دارویی نیز باید رعایت شود.
تجارت نادرست و غیراصولی و ناموفق گیاهان دارویی در کشور منجر به زیان های دیگر نیز می شود مانند تخریب طبیعت با روش های نامناسب کشت گیاهان دارویی. روند رو به افزایش مصرف گیاهان دارویی بدون توسعه روش های مناسب کاشت و مدیریت و برنامه ریزی صحیح پیامدی نگران کننده یعنی تخریب طبیعت را در بر خواهد داشت.
اگرچه قیمت گیاهان جمع آوری شده از منشاء طبیعی و وحشی بسیار ارزان تر است ولی به دلایلی مانند جلوگیری از نابودی عرصه های طبیعی، عدم یکنواختی محصولات جمع آوری شده و در بعضی موارد کیفیت پایین آنها، اجرای ناموفق عملیات پس از برداشت و در نهایت ناکافی بودن آنها به منظور پاسخ گویی به نیاز صنایع دارویی، باید تولید زراعی و کشت گیاهان دارویی در سطح زراعی و امثال آن و همچنین فرآوری صنعتی آنها توسط متخصصان مربوط صورت گیرد تا بتوان با داشتن محصول با کیفیت در بخش های دیگر مثل بسته بندی و توزیع نیز سرمایه گذاری کرد. از این رو تولید کنندگان گیاهان دارویی باید با مسائلی مثل انتخاب محصول، انتخاب محل تولید، تطابق گیاه با شرایط نحوه آماده سازی بذر، نحوه بذر باشی، حاصل خیزی و کوددهی، کنترل آفات، جمع آوری، ذخیره سازی و پروسه تولید و فرآوری آشنا باشند.
عدم وجود سیستم صحیح و سالم عرضه گیاهان دارویی در عطاری ها نیز یکی از مشکلات جدی می باشد.
مشکلات عمده بخش عطاری ها مربوط به سیستم آموزش باعث می شود، عطاری ها بدون مجوز گیاهان دارویی و غیر دارویی را به فروش برسانند. سیستمی لازم است تا گیاهان دارویی به صورت منظم و طبق اصول صحیح بسته بندی و توزیع شوند و کنترل لازم بر روی آنها انجام شود. چون بسیاری از گیاهان دارویی در عطاری ها به لحاظ آلودگی های میکروبی، سموم کشاورزی، فلزات سنگین و تاریخ مصرف و تولید استاندارد نبوده و خواص موثر خود را از دست داده اند عدم نظارت صحیح منجر به عدم مصرف فرآورده های گیاهی می شود.
داروهایی که در داروخانه ها فروخته می شوند، معتبر و قابل استفاده اند و مردم می توانند با خیال راحت از آنها استفاده کنند ولی گیاهان دارویی که در عطاری ها توزیع می شوند، بعضا قابل اعتماد نیستند.
از طرف دیگر بخشی از گیاهان دارویی مورد نیاز به کشور وارد می شوند که بر اثر عرضه نامناسب خواص درمانی آنها کاهش می یابد. اغلب گیاهان دارویی خشک وارداتی هستند و بنابراین تا رسیدن به دست مصرف کننده زمان زیادی از جمع آوری آنها گذشته است. به همین دلیل خواص درمانی این گیاهان به شدت کاهش می یابد و در اکثر موارد به کلی از بین می رود. عدم اثر بخشی گیاهان دارویی اغلب به علت مسن بودن گیاه مورد استفاده است. زیرا با گذشت گیاه از سن خاصی، اثرات درمانی و شفا بخش آن از بین می رود.
اکثر گیاهان دارویی دست ساز که در برخی داروخانه ها ارئه می شوند، از نظر بهداشتی دارای سلامت دارویی نیستند و امکان این که مصرف کننده دچار بیماری های میکروبی، قارچی و انگلی شود، وجود دارد. در این که تعدادی از گیاهان دارویی اثر شفا بخش دارند و در تسکین و آلام بیماران موثر، هستند مشکلی نیست.
چنان که بیش از صد قلم از داروهای گیاهی موجود در داروخانه های تحت نظارت وزارت بهداشت، مجوز صدور دارند و حتی پزشکان اقدام به تجویز این داروها می کنند، ولی عدم رغبت پزشکان ایرانی در تجویز داروهای گیاهی را شاید بتوان در نبود اعتماد کافی جامعه پزشکی به این نوع داروها دانست. زیرا در حوزه آموزش پزشکی، طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست و می توان گفت که پزشکان ایرانی با گیاهان دارویی کاملا غریبه و ناآشنا هستند.
تولید کنندگان در خصوص تاثیرات عملی محصولات تولیدی باید آموزش مصرف کنندگان را در دستور کار خود داشته باشند، این آموزش ها باید بیشتر بر روی فواید گیاهان دارویی متمرکز باشد.
علاوه بر فعالیت هایی که در زمینه تولید و فرآوری گیاهان دارویی صورت می گیرد، لازم است، زمان زیادی نیز جهت بازاریابی آنها اختصاص یابد. تولید و تجارت گیاهان دارویی نیازمند مطالعه تجاری برای گیاهان دارویی، داشتن هدف های تجاری مشخص، تعیین چگونگی بازاریابی محصولات در تجارت، مشخص شدن نیازمندی های تولیدی هریک از گونه ها برای کاشت، داشت و برداشت روش های فرآیندی پیشرفته، جهت نیازهای مشتری است. به هر جهت باید توجه داشت برای عرضه گیاهان دارویی باید نکاتی مورد توجه قرار گیرد.
کاربرد گیاهان دارویی تولیدی باید براساس قانونی که تامین کننده سلامت تولید است، انجام گیرد. اگر قرار است گیاهان دارویی به عنوان دارو استفاده شود، باید موارد بهداشتی آن به عنوان مصرف انسانی در نظر گرفته شود.
تولید کنندگان جدید نیازمند مطالعه در زمینه تجارت و برقراری ارتباط کاری با دیگر صنایع ذیربط به منظور به دست آوردن اطلاعات تجاری می باشند. تحقیقات تجاری پیوسته به منظور تشخیص جایگاهی که محصولات گیاهان دارویی مورد نیاز آنها است و به منظور افزایش فرصت یا افزایش فرصت های تجاری لازم و ضروری است.
به طور کلی آنچه که مشخص است با برطرف کردن مشکلات بخش بسته بندی این گیاهان و ارائه راهکارهای ناسب جهت بسته بندی و رعایت استانداردهای جهانی می توان به عرصه رقابت در بازارهای جهانی وارد شد و بسیاری از چالش های تجارت و حتی تبلیغات در عرضه گیاهان دارویی با ارائه این محصولات به صورت بسته بندی شده قابل حل می باشد. درست است که هزینه بسته بندی مواد غذایی و دارویی بهداشتی در کل جهان بسیار بالا است و با اهمیت بسته بندی و رعایت استانداردها برای تجارت کلیه محصولات چه کشاورزی و چه صنعتی انکارناپذیر است و سهم به سزایی در فروش دارد.
پی بردن به تمامی این مشکلات و بررسی چالش ها در زمینه تولید و عرضه و تجارت، حتی تبلیغات گیاهان دارویی که تمامی اینها به نوعی به عدم توجه به بسته بندی گیاهان دارویی مرتبط است، منجر به انتخاب این پروژه شد زیرا من هرگز حاضر نیستم از موادی که به نام گیاهان دارویی عرضه می شود و به صورت فله ای و باز و کاملا غیر بهداشتی استفاده کنم. پس تجارت موفق این گیاهان چه در داخل کشور و چه در مرزهای خارجی مستلزم داشتن بسته بندی متناسب با نوع گیاه می باشد.
منصوره شمس
https://medplant.ir/?p=1599