×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر
آشنایی با گیاه دارویی دارویی- صنعتی باریجه

محمدتقی عبادی

گیاه باریجه از گیاهان مهم مرتعی ودارویی و صنعتی می باشد ودر مناطق کوهستانی وییلاقی ایران می روید. و به طور کلی در مناطق کوهستانی که بیشتر نزولات به صورت برف است ، رویش دارد.خاک مناسب برای کشت باریجه خاکهای با عمق کافی ، نرم وقابل نفوذ است .

بیشترین میزان بهره برداری از این گیاه در استانهای سمنان ،خراسان وتهران انجام می شود .باریجه دارای ۹۵درصد ترکیب شیمیایی ودارویی با ارزش است ودارای ریشه غده ای وحجیم است.

باریجه گیاهی چند ساله با ریشه غده ای وحجیم و از تیره چتریان به شمار می رود وگیاهی مونوکارپیک است یعنی تنها یک بار گل می دهد.در چند سال اول رویش ،برگهایی طوقه ای تولید می کند و در سال آخر رویش به ساقه می رود وگل ومیوه تولید می کند.

از تمام اندامهای گیاه بوی تند و مخصوص استشمام می شود که از علایم مشخص گیاه باریجه است. گیاهی روز بلند است و دوره خواب فیزیولوژیک این گیاه از تیر ماه تا اواسط اسفند ماه است. آفات و بیماری های باریجه شته سبز هلو، کرم برگخوار باریجه و پوسیدگی بذر باریجه هستند.

از ساقه و قاعده ساقه در اثر شکاف دادن شیرابه خارج می شود، باریجه دارای ۵/۹ درصد اسانس،۵/۶۳ درصد رزین و ۲۷ درصد صمغ است، خواص درمانی آن شامل اثرات نیرودهندگی، ضد نزله، ضد تشنج، دفع درد معده، مقوی معده و ترمیم کننده زخم های سطحی است.

مصارف صنعتی باریجه در تهیه نوعی چسب مخصوص (چسب الماس) ، صنایع آرایشی بهداشتی است. اهمیت باریجه از مهمترین گیاهان دارویی ، صنعتی و مرتعی است که از دیر باز در مراتع ایران مورد تعلیف احشام دامداران قرار می گیرد . فصل چرای دام براساس عرف محل ، تابستان و اوایل پاییز است که در این زمان دام ها برگهای خشک شده این گیاه را می خورند.(۷)

دامداران از قدیم بر اساس تجربه برای مداوای کرم معده ،گوسفندان را وادار به تعلیف از برگهای خشک شده این گیاه می کنندو اعتقاد دارند که تعلیف احشام از این گیاه باعث افزایش تولید شیر دام می شود. (۵)

از صمغ باریجه ، انواع مواد شیمیایی از جمله چسب صاف و زلال به دست می آورند که در صنایع جواهرسازی برای چسباندن قطعات جواهرات به دلیل ایجاد نکردن خراش بسیار مطلوب است. صمغ خام آن جنبه تجارتی دارد و هر ساله مقداری از آن عمدتاً به کشورهای آلمان ،فرانسه، ایتالیا و اتریش صادر می شود .

با توجه به این که گیاه باریجه در مناطق کوهستانی و ییلاقی کشور ایران می روید و گیاهی چند ساله با ریشه های عمیق است ، وجود آن در حوزه آبخیز به دلیل تثبیت بافت خاک و جلوگیری از شسته شدن بستر خاک وسنگ های صادراتی که بالطبع از پر شدن سدها از گل و لای آبخیزها جلوگیری می کند ، از اهمیت بسزایی در آبخیز داری برخوردار است .

گیاه باریجه در کنترل طبیعی رویشگاه ها و مراتع از آسیب موش های صحرایی تاثیر بسزایی دارد زیرا موش ها با تغذیه از آن دچار خونریزی داخلی می شوندو ازبین می روند.(۷) اهمیت دارویی باریجه در جهان رو به تزاید است به طوری که در گذشته روستاییان برای مداوای کرم معده ، تسکین دردهای معده، دندان درد و مار گزیدگی از آن استفاده می کردند و در حال حاضر پیشرفت تکنولوژی دریچه ای تازه را برای تجزیه ترکیبات شیمیایی آن گشوده است.

با انجام تجزیه توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی مشخص شده است که شیره آن بیش از ۹۵ ترکیب شیمیایی و دارویی با ارزش است . هر یک ازاین ترکیب ها مصارف متفاوتی دارند و دامنه مصرف آنها از تقویت قلب (والرینات دبورنیل) تا کنترل باکتری های بیماریزای انسان و دیگر مصارف دامی و گیاهی میرسد.(۵ و۷)

هر ساله مقدار زیادی از شیره خام این گیاه با قیمت بسیار ارزان از کشور خارج می شود و پس از تجزیه و جداسازی ترکیبات و تولید فراورده های جدید با چندین برابر قیمت در غالب انواع داروها و حشره کش ها ، عطرها و غیره وارد کشور می شود.

 

مشخصات گیاهشناسی

گیاه باریجه (Ferula gummosa Boiss) از تیره چتریان است .

این گیاه را در فارسی، باریجه، باریچک، انجدان، قسفر، قانی، واریژ و وریژه می گویند.

در انگلیسی به این Galbanum میگویند .چندین گونه مهم موسوم به باریجه وجود دارند که عبارتند از : Ferula gummosa boiss(feruha galbaniflua boiss(buhse) Ferula schair borsez Ferula rabri caulis boiss ولی مهمترین گونه که به گیاه باریجه معروف است و بهره برداری شیره ی آن در ایران متداول است ،گونه Ferula gummosa boiss است که گیاهی پایا و چند ساله (۳تا ۱۰ساله ) به شمار میرود و طول عمر آن بسته به شراط اکولوژیک منطقه مختلف است.

ایرانیان از دیرباز با این گیاه آشنایی داشته اند ، ولی در منابع علمی خارج، کشف باریجه در سال ۱۸۸۴ در نواحی شمالی ایران به نام فردی موسوم به Buhse به ثبت رسیده وgalbaniflua F- نامگذاری شده است . ولی بعداً توسط Boiss به نام F-gummosa خوانده شده است که در حال حاضر نیز نام جدید آن F-gummosa است.(۷) ریشه باریجه ریشه ها غده ای و حجیم و دارای بافت الیافی هستند که می توتند تا عمق حدود ۵/۱متر در خاک نفوذ کند . پوست ریشه قهوه ای رنگ و ضخامت آن یک تا سه میلی متر است .

قطر غده ۶تا۱۷ سانتی متر است و شکل ریشه در مناطق مختلف با توجه به بافت خاک و سنگلاخی بودن آن متفاوت است و به فرم استوانه ای ، مخروطی و دوکی شکل مشاهده می شود. شکل ظاهری آن شباهت زیادی به غده چغندر لبویی دارد.

همچنین ممکن است ریشه در غده های بزرگ دارای چند انشعاب باشد.(۷) برگ باریجه برگ های اولیه باریک و ضخیم و شبیه برگ گندمیان است ، ولی برگ های گیاه کامل دارای بریدگی های زیاد و به رنگ سبز مایل به خاکستری و پوشیده از کرک های ریز و کوتاه است . برگ ها به طول ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر و به صورت رزت قرار گرفته اند .

برگها عطر و بوی خاصی دارند .(۷) ساقه گل دهنده باریجه قطر ساقه ۳تا ۶ سانتی متر و ارتفاع آن ۵/۰ تا۳ سانتی متر است . ساقه ابتدا به رنگ سبز همراه با خطوطی روشن به صورت نوار مشخص ظاهر میگردد ، ولی به تدریج به روشن تغییر می یابد ، داخل ساقه ابتدا توپر است ، ولی به تدریج که در انتهای آن بذور می رسند ، بافت داخل آن چوب پنبه ای می شود .(۷)

گل آذین باریجه گل های آن زرد رنگ ، یک پایه و به صورت چتر مرکب است که اغلب به صورت دسته های مزاحم محوری در طول ساقه ظاهر می شوند . در روی ساقه گل دهنده ۶ تا ۳۵ چتر در هر چتر ۹ تا ۲۵ چترک وجود دارد . هر چترک شامل تعدادی گل است که تولید ۸تا ۴۰ بذر میکند .

چترهای فرعی (چترک) دارای پایه ای کوتاه هستند . چتر ها در محل اتصال به ساقه دارای غلاف هستند. میوه باریجه میوه آن شیزوکارپ است ، هر میوه شامل دو بذر به هم نیمه متصل است که به آسانی از هم جدا می شوند ، بذور بیضوی کشیده با طول ۵/۱ تا ۲ برابر عرض دانه ، به رنگ زرد روشن که در قسمت میانی به رنگ قهوه ای روشن است ، بذور سبک، در قسمت داخلی کمی فرو رفته و در قسمت پشتی دارای ۴ تا۵ نوار طولی کمی برجسته است .

بذور به طول ۱۰ تا ۲۲ میلی متر ، عرض ۵ تا ۱۰ میلی متر و ضخامت یک میلی متر است و اسانس و عطر و بوی خاصی نیز دارند .(۷) به طور کلی گیاهی است چند ساله و مونو کارپیک (در طول عمر خودتنها یک بارگل می دهد) این گیاه در چند سال اول رویش تولید برگهای طوقه ای می کند، در سال آخر رویش به ساقه می رود و گل و میوه نیز روی آن تشکیل می شوند .

سپس ریشه گیاه می پوسد و گیاه از بین میرود.(۱۴، ۱۵) شیره ای که از قطع ساقه باریجه به دست می آید ،اشکی و توده ای مانند است .(۱۰) نوع اشکی آن بر اثر گزش حشرات و یا پیدایش خراش به طور طبیعی از قاعده ساقه و برگ گیاهان مذکور به خارج ترشح می شود ولی آنچه که در بازار تجارت اهمیت دارد و مورد استفاده قرار می گیرد، بیشتر نوعی است که با ایجا شکاف در گیاه مذکور از آن بدست می آید.(۱۰)

برای بدست آوردن باریجه ، خاک قسمت قاعده ساقه گیاه را از آن دور و ناحیه مذکور را به خوبی تمیز می کنند. سپس در ۳ سانتی متری ناحیه یقه، به تناوب ایجاد شکاف می کنندویا آنکه ساقه گیاه را از آن منطقه قطع می کنند. بزودی شیره ای از آن خارج می شود که در محل قطع شده گیاه به صورت جامد در می آید.

پس از چند روز شیره سفت شده را از گیاه جدا می سازند، شکاف دیگر ایجاد می کنند و یا آنکه قسمت سطحی محل قطع شده را به صورت لایه نازکی برمی دارندو پس از ترشح شیرابه و جمع آوری آن ، این عمل را به فواصل معین تا زمانی تکرار می کنند که ترشحی به خارج صورت نگیرد.(۱۰) نوع اشکی باریجه ، رنگ سفید مایل به زرد و یا زرد مایل به سبز و یا مایل به قرمز دارد. درشتی آن از یک نخود تا یک گیلاس تفاوت می کند و اگر شکسته شود ، مقطع آن زرد رنگ و شفاف جلوه می کند.(۱۰)

نوع اشکی مدت ها نرمی خود را حفظ میکند ولی بعداً به مرور زمان سخت و شکننده می شود، به طوری که بر اثر خرد شدن به صورت گرد درمی آید.(۱۰)

نوع توده ای که از قطعات اشکی نامنظم ، واقع در یک قسمت بی شکل و خمیری تشکیل می یابد، به صورت قطعاتی به ابعاد مختلف و نامنظم در معرض استفاده قرار می گیرد ، رنگ آن متفاوت ولی اغلب مایل به سبز ، سبز قهوه ای ، سبز مایل به زرد یا تیره است .

در داخل آن ناخالصی های مختلف نظیر خرده های ساقه ، برگ و دمبرگ گیاهان وجود دارد. (۱۰) باریجه ایران ، از نوع خشک و مرکب از قطعات کوچک اشکی است که به سهولت از یکدیگر جدا می شوند و حالت چسبنده و شفاف ندارد .

به علاوه قطعات کوچک و اشکی آن به رنگ سفید و کمی مایل به زرد ولی قسمت داخلی آن کدر است . باریجه بوی قوی ، طعم گس، تلخ، معطر، گزنده و ناپسند دارد. به سهولت با آب ایجاد امولسیون می کند . به طوری که ۲۵ درصد آن در آب وارد می شود. (۱۰)

مناطق رویش و پراکنش جغرافیایی باریجه گیاهی کوهستانی و ییلاقی است و در مناطق مرتفع و در ارتفاعات ۱۳۰۰ تا ۳۳۰۰ متر از سطح دریا رویش دارد و در اکثر نقاط ایران می روید ولی مهمترین رویشگاه آن در استان سمنان، شامل حوزه آبخیز مناطق ارونه، شهمیرزاد، امام زاده عبدالله، تویه دروار، آشتی، پادرایج، جوین، هوا فرسو، گچ چال، دشت بو، دشت پرور، شکار جال گرمسار، راهه بالا و پایین، نمک دره، گرجه ای جند، لزورگان، قالی باف، عبدل آباد و سیر و غیره است.

در استان تهران شامل مناطق حوزه آبخیز لارستان پلور در جاده هزار، اطراف سد لار(دشت دنبک، دلیجانی، عسل عسل، نمک کوثر، کزل دره، علف چین، لار پلور ) است. (۱۳، ۷) آبگرم دماوند، رود بار قصران، فیروزکوه (ارجمند، لذور، کره سر، اهنز، شادمض، نواس، سرک، پیرده، گاوده، درده، کروده) ارتفاعات منطقه لنساء در جاده چالوس و ارتفاعات طالقان .(۱۳،۷)

رویشگاه های گیاه باریجه از شمال تا جنوب خراسان گسترش دارد و مهمترین آنها عبارتند از: مناطق خمبی، سرابین در محور بجنورد و جنگل گلستان، آرمات لو، گرمه چمن بید، درخت بید، رباط قربیل، و ارتفاعات شمالی محور بجنورد تا دانشکده کشاورزی شیروان در بخش زرد و کاستان، قره خور، اقلمه، و کوه های بینالود نیشابور و ارتفاعات سبزوار، کاشمر و اسفراین، کوه دژ، بادام در اطراف قوچان، کوه هماتی بین سبزوار و کاشمر.(۷)

رویشگاه های گیاه باریجه در مناطق کوهستانی سمیرم، کاشان، خوانسارداران، گلپایگان از استان اصفهان، آباده فارس و سنگ آب ملخ در دامنه کوه دنا و ارتفاعات زنجان، لرستان، باختران و آذربایجان گسترش دارد.(۷)

بیشترین میزان بهره برداری در استان های سمنان، تهران و خراسان است.(۷) شرایط اقلیمی مورد نیاز باریجه این گیاه در مناطق مرتفع کوهستانی می روید که در این مناطق نزولات آسمانی بیشتر به صورت برف بوده که ریزش از اواخر آبان ماه شروع و تا اواخر اسفند ماه ادامه داردو از اواسط اسفند ماه به بعد نزولات آسمانی بیشتر به صورت باران های معمولی در اوایل بهار همراه تگرگ و رگبار است.

دوره یخبندان مناطق باریجه خیز طولانی بوده و از اوایل آذر ماه شروع و تا اواخر اسفند ماه ادامه دارد واز نیمه دوم فروردین ماه در این مناطق برف شروع به ذوب شدن می کند. میانگین حداقل حرارت طی فصل زمستان در این مناطق ۱۰- درجه سانتیگراد و در تابستان حداکثر حرارت ۲۵ درجه سانتیگراد است .

گیاه باریجه در فصل بهار در حرارت ۳ تا ۲۵ درجه سانتیگراد رشد می کند و در حرارتهای بالاتر از ۲۵ درجه سانتیگراد رویش آن متوقفمی شود و حداقل فعالیت را خواهد داشت (۷). گیاه باریجه در مناطق با دوره یخبندان و زمستان طولانی با حداقل ۱۵ روز با درجه حرارت کمتر از ۱۰- درجه سانتیگراد و بارندگی بهاره بیش از۶۰۰mm درطی ماههای اسفند ،فروردین و اردیبهشت و متوسط بارش سالانه بیش از ۳۵۰ میلی متر در خاک هایی با PH قلیایی و بافت خاک لومی – رسی و غنی از هوموس قابل کشت و تکثیر است .

گیاه باریجه در دوران مختلف رشد و نمو به درجات متفاوت حرارت نیاز دارد و مقاومت زیادی در برابر سرما از خود نشان می دهد. این گیاه در ۳تا ۵ درجه سانتیگراد شروع به جوانه زدن و رشد می کند وبرای شکستن دوره خواب بذر و استراتیفیکاسیون آن نیاز به گذراندن یک دوره سرمایی بین ۳ تا ۱۵- درجه سانتیگراد به مدت ۱۵ تا ۴۵ روز دارد .

البته مهمترین و مناسب ترین شرایط حرارتی برای جوانه زدن پس از شکستن دوره خواب ۳ تا۵ درجه سانتیگراد می باشد.(۷) در مرحله تولید ساقه گل دهنده وجود سه عامل حرارت، رطوبت و طول روز برای ادامه رشد و ظهور ساقه گل دهنده ضروری است. باریجه یک گیاه روز بلند است. (۵) خاک های مناسب کشت باریجه کشت باریجه در خاک هایی که دارای عمق کافی، نرم و قابل نفوذ باشد، امکان پذیر است.

همچنین بایستی تهویه آن به خوبی انجام شود. سنگ مادر خاک های اکثر رویشگاههای طبیعی این گیاه آهکی بوده و دارای بافت شنی- رسی، رسی- ماسه ای، لوم- رسی- ماسه ای است.(۷) زمین های خیلی سنگین برای کشت باریجه مناسب نیستند و بایستی ابتدا زمین ها را بوسیله کود دامی اصلاح و سپس به کشت باریجه اقدام کرد.زمین های رسی شنی، لومی رسی و رسی ماسه ای مناسب ترین خاک ها برای کشت این گیاه هستند. PH مناسب برای رشد و نمو برابر ۲/۷ تا۷/۸ است و در این PH محصول خوبی تولید می کند.

این گیاه در خاک هایی با میزان رس بالا و تهویه نامناسب که از نظر آهک و هوموس غنی نباشد قادر به فعالیت رویشی نیست و دچار پوسیدگی می شود و از بین می رود.(۷)

زمان مناسب کاشت بذر باتوجه به نیاز سرما و استراتیفیکاسیون برای جوانه زدن و تاثیر توام سرما و رطوبت زمستانه در تغییرات شیمیایی مواد هورمونی بذر، فصل پاییز در ماه های آبان و آذر بهترین زمان کاشت بذر باریجه است و در صورتی که بذور در بهار کاشته شوند، در آن سال جوانه نمی زنند، البته ممکن است پس از گذشت یک سال و طی یک دوره سرمای زمستانه طی سال بعد، درصد کمی از بذور جوانه بزنند.(۷)

عمق کاشت بذر بذر گیاه باریجه در خاک های نیمه سبک در عمق ۵ تا۷ سانتی متر می بایستی کاشته شود تا بذور جوانه زده و بتوانند براحتی از خاک خارج شوند. رطوبت مورد نیاز پس از کاشت بذر در زمین، این گیاه نیازی به آبیاری در فصل پاییز ندارد و بذور، پس از تامین سرمای مورد نیاز و استراتیفیکاسیون، در اوایل بهار جوانه می زنند. در بهار برای جوانه زدن بذور در خاک سه عامل حرارت، رطوبت و اکسیژن لازم است.

بذور برای جوانه زدن در بهار به حرارت ۳ تا۵ درجه سانتیگراد و رطوبت بالای ۷۵ درصد بستر خاک نیار دارد. به همین دلیل بذور باریجه در رویشگاه های طبیعی در مناطقی که برف گیر هستند و میزان رطوبت بیشتری دارند به فراوانی سبز می شوند.

به طور کلی چون باریجه در ابتدای بهار شروع به فعالیت می کند در صورتی که میزان نزولات آسمانی در فصل بهار کمتر از ۶۰۰ میلی متر بارش باشد، بایستی مزرعه را آبیاری کرد و در صورتی که آبیاری نشود، از خرداد به بعد فعالیت رویشی گیاه متوقف و برگهای آن زرد و خشک می شوند. ولی غده ها در زمین زنده باقی می مانند و حداقل فعالیت حیاتی را دارند. بنابراین در ماه های خرداد تا اسفند نیازی به آبیاری ندارد، حتی آبیاری مزرعه در دوره خواب آن، مخصوصاً در فصل تابستان، باعث پوسیدگی غده ها می شود.(۷)

گلدهی و گرده افشانی باریجه باریجه گیاهی دگرگشن است که در طبیعت توسط حشرات و باد ، گرده های آن منتقل می شود. ساقه گل دهنده این گیاه در سال آخر عمر آن ، با توجه به شرایط محیطی، در اوایل خرداد ماه ظاهر می شود.

هر بوته درای یک ساقه گل دهنده و گل آذین آن چتر مرکب است، ارتفاع ساقه گل دهنده از ۵/۰ تا ۳ متر متغیر است. درجه حرارت محیطی طی دوره گلدهی بین ۱۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد متغیر است .(۷و۸) تولید و برداشت بذر باریجه هر بوته باریجه در صورتی که توسط احشام صدمه ندیده باشد، به طور متوسط ۲۵۰ گرم بذر تولید میکند .

بذور تولید شده به علت اینکه سبک هستند به راحتی توسط باد در محیط اطراف پراکنده می شوند و در شرایط مناسب در بهار سال بعد جوانه می زنند و سبز می شوند. در صورتی که هدف بذرکاری باریجه در منطقه ای غیر از رویشگاه طبیعی آن باشد، بایستی بذور طی مرداد ماه جمع آوری و در محیط خشک و خنک صفر تا ۱۰ درجه سانتی گراد نگهداری شوند تا بذور قوه نامیه خود را حفظ کنند.

البته در مورد حداکثر مدتی که بذور قادرند قوه نامیه خود را حفظ کنند اطلاعی در دست نیست. ولی در صورتی که بذور در شرایط خشک و خنک نگهداری شوند، حداقل ۳ سال قوه نامیه آنها حفظ می شود. دوره خواب باریجه این گیاه از معدود گیاهانی است که دارای دوره خواب بسیار طولانی حدود ۹ماه است.

در اواخر خرداد ماه وقتی حرارت محیط به حدود ۲۵ درجه سانتیگراد می رسد، برگهای این گیاه شروع به زرد شدن می کنند و خشک می شوند و فعالیت رویشی آن متوقف می شود، ولی غده ها درون زمین سالم و زنده با حداقل فعالیت باقی می مانند. ماه های تیر تا اواسط اسفند ماه دوره خواب فیزیولوژیک این گیاه است و طی ۹ماه از سال هیچ اندام سبزی تولید نمیکند و پس از این مدت با توجه به تامین نیاز سرمایی در فصل زمستان و تامین رطوبت کافی در محیط در اوایل فروردین ماه سال بعد فعالیت رویشی آن آغاز می شود.(۷)

در این مرحله روی غده در ناحیه طوقه کلاهک پوششی خشک شده، جوانه انتهایی که مربوط به سال رویشی قبل است، از روی طوقه جدا می شود جوانه های مریستمی جدید شروع به فعالیت می کند.(۸) نحوه استخراج شیرابه دو نوع باریجه اشکی و توده ای در بازار دارویی ارائه می شود که دو محصول، حاصل از دو نوع برداشت از گیاه به ترتیب زیر است.

چنانچه ساقه های در جهت موازی با ساقه شکاف داده شود، در نتیجه شیرابه ای شیری رنگ و متمایل به زرد از آن خارج می شود که در نتیجه حرارت هوا به صورت تکه هایی شفاف بر روی گیاه باقی می ماند.

این ماده که تقریباً عاری از ناخالصی است رنگی روشن و شفاف دارد و نوع باریجه اشکی است. مقدار این نوع محصول کمتر بوده و از قیمت بیشتری برخوردار است.

ابتدا خاک پای گیاه را کنار زده گودالی به عمق ۲۰ سانتی متر دور آن حفر می کنند سپس گیاه را از قسمت یقه قطع می کنند به این ترتیب شیرابه گیاه به سرعت خارج شده داخل گودال جمع می شود. هر هفته یک بار با لایه ای به قطر نیم سانتی متر پایین تر ازمحل بریده شده قبلی، اصطلاحاً زخم را تازه می کنند و موجب خروج شیرابه بیشتری می شوند.

این عمل تا خشک شدن کامل شیرابه ادامه می یابد. برداشت در اواسط و اواخر بهار صورت می گیرد و به دلیل قطع شدن کامل قسمت هوایی همچنین ضعیف شدن ریشه، گیاه در خطر نابودی قرار می گیرد، بدین جهت لازم است تا برداشت آن تحت کنترل شدید صورت گیرد.(۳و۱۴)

مشخصات صمغ و اسانس باریجه صمغ باریجه نیز مانند اغلب صمغ ها در بازار به دو صورت اشکی و توده ای عرضه می شود .شیرابه باریجه دارای بوی تند ، طعم آن گس و بسیار نامطلوب است .مقدار اسانس شیرابه متفاوت و یبن ۱۵ تا ۲۶ درصد است . اسانس با روش تقطیر با بخار آب بدست می آید و به رنگ زرد روشن و با بوی تند و دارای ۸۵ ذرصد هیدرو کربور های ترپنوئیدی مانند آلفاپینن ( ۷تا۲۱ درصد ) ، بتاپینن ( ۴۵تا ۶۵ درصد ) و دلتا – ۳ کارن ( ۵/۲ تا ۱۶ درصد) است .

بوی تند اسانس ناشی از ترکیبات نیتروژن دار نظیر ۲- متوکسی ۳- ایزوبوتیل پیرازین و ۵ – بوتیل ۳- متیل ۲- بوتیوات ، متیل و ترکیبات گوگرد دار مانند متیل اتیل پروپانیل دی سولفید است . از ترکیبات دیگر اسانس می توان از میرسن و کادینن ، کادینول و الکل های سزکوئی ترپن نام برد. در ایران استفاده از برخی روش های نا مناسب در تیغ زدن به منظور استخراج شیرابه ، زمینه از بین رفتن گیاه و بلاخره نابودی آن را فراهم ساخته است .

از این رو، اهلی کردن و کشت این گیاه ضرورت دارد . ( ۴و۱۴ ) باریجه دارای ۵/۹ درصد اسانس ، ۵/۶۳ درصد رزین و ۲۷ درصد صمغ است . نوع مرغوب آن نباید بر اثر سوختن ، بیش از ۱۰ درصد خاکستر بر جای بگذارد . ( ۱۰ ) خواص درمانی و کاربری باریجه باریجه اثر نیرو دهنده، ضد نزله و ضد تشنج دارد ولی امروزه کمتر در مصارف داخلی به کار می رود .

در آلمان سابقاً به عنوان قاعده آور و رفع بیماری های رحمی مصرف داشته است .در ایران به عنوان رفع درد معده از ان استفاده با عمل می آید. (۱۰) مصارف صنعتی باریجه نسبتاً زیاد است . از باریجه ، نوعی چسب مخصوص برای چسباندن سنگ های قیمتی مانند الماس و … تهیه می شود که در جواهر سازی مصرف دارد . برای تهیه چسب ، ۸ قسمت سریشم ماهی را در آب حل می کنند ، معادل آن ، محلولی از یک قسمت الکل یک قسمت باریجه و یک قسمت کم آمونیاک تهیه میکنند و بدان می افزایند . یا این ترتیب ، چسبی بدست می آید و برای چسباندن شیشه ، الماس و سنگ های قیمتی بکار می رود .( ۱۰ )

باریجه را بطور خوراکی به عنوان مقوی معده بکار می برند در استعمال خارجی برای کوفتگی و زخم ها استفاده می شود. (۱) صمغ باریجه در هند به عنوان محرک ، ضد عفونی کننده و داروی سینه و در موارد برونشیت های مزمن ، آسم و برای تقویت رحم تجویز می شود.(۱۵ و ۱۴)

مصارف صنعتی باریجه در کشور های غربی فراوان است ولی متاسفانه از چگونگی مصرف صنعتی آن در این کشور ها اطلاعات دقیقی در دست نیست. از مواد موثره باریجه در صنایع بهداشتی و نیز آرایشی به عنوان تثبیت کننده عطر و ادکلن استفاده می شود . شیرابه باریجه از اقلام مهم صادراتی ایران است.( ۴و ۱۴ )

منابع

  1. آئینه چی،یعقوب. ۱۳۶۵٫ مفردات پزشکی و گیاهان دارویی ایران . انتشارات دانشگاه تهران .
  2. اسماعیلی،مرتضی. آزمایش فرد، پروانه.و میرکریمی، اسدالله ۱۳۷۴٫
  3. حشره شناسی کشاورزی . انتشارات دانشگاه تهران.
  4. امین، غلامرضا. ۱۳۷۰ .گیاهان دارویی سنتی ایران (جلد اول) . انتشارات معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
  5. امید بیگی،رضا. ۱۳۷۶٫رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی (جلد دوم) طراحان نشر.
  6. اخلاقی ۱۳۶۵ . پایان نامه دوره دکتری به شماره ۲۴۵۰ . دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران.
  7. جمشیدی، محمد جعفر. بلاغی،علی اصغر.۱۳۶۶٫ طرح بهره برداری باریجه مناطق اروانه، شهمیرزاد، امامزاده عبدا… حوزه سرجنگل داری کل استان سمنان . نشریه شماره ۱۰۳، ۶۷٫
  8. دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی معاونت پژوهشی. ۱۳۷۰٫ بررسی توسعه کاشت و ازدیاد گیاه باریجه. کد طرح ۱۵۱، ۳۱۱۲صفحه.
  9. راشد، محمد حسن. ۱۳۷۵ . جزوه سیستماتیک گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد.قسمت تیره چتریان.
  10. زرگری، علی ۱۳۷۱٫ گیاهان دارویی (جلد اول) انتشارات دانشگاه تهران .
  11. زرگری، علی ۱۳۷۰ گیاهان دارویی (جلد دوم) . انتشارات دانشگاه تهران .
  12. زمان، ساعد. ۱۳۷۰ . گیاهان دارویی انتشارات ققنوس .
  13. سرجنگلداری کل استان سمنان . ۱۳۶۷ . طرح بهره برداری باریجه.
  14. عبادی ،علی و طلایی ، رویا و علیرضا، احمد.۱۳۶۷٫ گزارش سال اول توسعه کاشت و ازدیاد گیاه باریجه. دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی. نقش طرح ها و تحقیقات.
  15. کریمی ، فرخ.۱۳۷۷٫ بررسی گیاهان دارویی ایران در مناطق مختلف و تعیین گونه های دارای اولیت های دارویی – اقتصادی . جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی. معاونت پژوهشی. ۳۹۳صفحه

  16. میرحیدر ،حسین. ۷۵-۱۳۷۲٫ معارف گیاهی (۸جلد) دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

برچسب ها :

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.