ابلاغ سیاست های کلی سلامت از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی الزاماتی را برای دستگاه های اجرایی به وجود آورد که از آن جمله می توان به «ترویج کشت گیاهان دارویی تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و حمایت از توسعه نوآوری های علمی و فنی در تولید و عرضه فرآورده های دارویی سنتی تحت نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» (بند ۱۲-۱ بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی ایران) اشاره کرد.
ایران؛ عرصه ناشناخته گیاهان دارویی
طبق برآوردهای آماری فلور گیاهی امروزه ۷۵۰هزار گیاه گلدار یا دانه دار در زمین یافت می شود و تاکنون ۳۰۰ هزار گیاه در جهان شناخته شده است.
قاره آمریکا با داشتن ۱۳۸هزار گونه گیاهی از جمله منابع غنی گیاهان در جهان است و این در حالی است که قاره آسیا ۱۲۳ هزار گونه گیاهی دارد. در بین کشورهای آسیایی بیشترین تعداد و تنوع گونه ها متعلق به کشورهای چین، اندونزی، هند، میانمار (برمه)، تایلند، مالزی و ایران است.
تخمین زده می شود که ۷۵ هزار گیاه دارویی در سراسر جهان وجود داشته باشد و تاکنون ۵۰۰۰ داروی گیاهی توسط صنایع دارویی جهان ساخته و به بازار عرضه شده است این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر دارد و یکی از مهم ترین منابع تأمین غذایی و دارویی انسان در طول نسل های متمادی بوده است.
در ایران که یکی از ۷کشور آسیایی است که بیشترین گیاهان دارویی را دارد، این گرایش وجود دارد که طب سنتی و احیای درمان با گیاهان دارویی بار دیگر گسترش یابد و بر اساس آمار موجود در کشورمان بیش از ۱۳۰ نوع داروی سنتز شده گیاهی وجود دارد و منشاء اصلی آن گیاهان گلدار و ریشه دار است و در عرصه های منابع طبیعی ایران نیز گیاهان دارویی متنوعی وجود دارد که به اعتقاد بسیاری از پزشکان و کارشناسان علوم گیاهی می توان از آن ها در چرخه درمان استفاده کرد. به عنوان مثال ایران خاستگاه گران ترین گیاه دارویی جهان یعنی زعفران است.
دکتر طباطبایی استاد دانشگاه تهران و از پیشگامان ترجمه کتاب «قانون در طب» معتقد است: جایگاه داروهای گیاهی در کشور با تحولات علمی- تخصصی نظام مند شده است. تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تأسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد درمانگاه ها و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی پزشکان و داروسازان نمادی از تحول و نظام مندی نسبت به جایگاه طب سنتی ایران و «درمان دارو گیاهی» است.
دکتر طباطبایی عرصه منابع طبیعی کشور را گنجینه غنی از گیاهان دارویی می داند و می افزاید: مطمئن هستم که چنان چه تحقیق جامع و فراگیری از فلور گیاهان دارویی ایران تهیه شود و فهرست پراکندگی ارقام مختلف گیاهان دارویی و ماده موثر آن ها تهیه شود گیاهان ایران در رتبه سوم پس از هند و چین قرار خواهد گرفت و استخراج نام داروهای گیاهی از منابع قدیمی مکتوب منجر به کشف این واقعیت خواهد شد که فلات ایران منبع بی بدیل گیاهان دارویی تمدن بشری است.
اشاراتی نیز در این زمینه وجود دارد به گونه ای که زعفران که مهم ترین و گران ترین گیاه دارویی است ریشه در ایران و فرهنگ دیرینه ایرانیان دارد.
این پژوهشگر گیاهان دارویی به نکته مهمی درباره گیاهان دارویی اشاره می کند و ادامه می دهد: واقعیت مغفولی در مورد گیاهان دارویی وجود دارد و آن نقش پیشگیرانه این مواد است به این معنا که استفاده از این گیاهان به عنوان چاشنی، چای، دم کرده و ادویه باعث پیش گیری از بسیاری از بیماری های داخلی می شود در نتیجه این مزیت بسیار مهم را دارند که از بروز بیماری جلوگیری می کنند و برخلاف داروهای شیمیایی که پس از ظهور بیماری و وقوع عارضه کاربرد دارند، داروهای گیاهی اصل «پیش گیری مقدم بر درمان» را برای سیستم مزاجی انسان فراهم و نقش بازدارنده از ظهور بیماری را ایفا می کنند و این خود مهم ترین مزیت «داروی گیاهی» است.
این کارشناس به فراموشی سپردن دانش طب قدیم و سنتی را خلاء امروزی دانش پزشکی می داند و می افزاید: باید تلاش کنیم که کتاب های طب قدیم را بار دیگر احیا کنیم و متناسب با ادبیات امروزی ترجمه کنیم و خلاء دانش فنی ایرانی و اسلامی تولید دارو از گیاهان دارویی را با مجاهدت و تلاش بار دیگر احیا و به دنیای پزشکی گیاهان دارویی را که نقش پیش گیرانه آن ها از نقش درمانی آن ها بیشتر است، عرضه کنیم.
خراسان دیار گیاهان دارویی ایران
«اقلیم خراسان رضوی متنوع ترین گونه های گیاهی را در خود جای داده و بیشترین تنوع گیاهان دارویی در خراسان بزرگ به ثبت رسیده است.» این اظهارنظر را ساربان معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی به گزارشگر خراسان می گوید و ادامه می دهد: تنوع گیاهان دارویی در سبزوار، داورزن، کاشمر و خلیل آباد به گونه ای است که محصولات این مناطق به دیگر استان ها صادر می شود و در برخی از بازارهای کشورهای همسایه شمالی نیز گیاهان دارویی داورزن به خوبی شناخته شده به طوری که عرصه ۱۰۰ هکتاری گیاهان دارویی در خراسان رضوی طراحی شده و اولین گام های تولید انبوه انواع گیاهان دارویی در استان خراسان رضوی را آغاز کرده ایم.
مدیر جهاد کشاورزی داورزن نیز با تاکید بر صادرات گیاهان دارویی منطقه به برخی کشورهای آسیایی و اروپایی گفت: در منطقه داورزن سالانه حدود ۱۰۰۰ تن فلفل تولید می شود که از این محصول می توان عصاره، پودر و رنگ گیاهی تولید و در ترکیب داروهای موضعی و درمان برخی از بیماری های داخلی نیز استفاده کرد.
وی گیاهان دارویی خراسان رضوی را در بازارهای جهانی شناخته شده می داند و می گوید: صادرات گیاهان دارویی خراسان (رضوی) به کشورهای دیگر آغاز شده و در صدد هستیم تا میز گیاهان دارویی را در سبزوار ایجاد کنیم و به نوعی بورس گیاهان دارویی را در منطقه راه اندازی کنیم.
لزوم یک عقبگرد علمی
ایران پیشینه ای عظیم و تاریخی در زمینه تولید، معرفی و مصرف گیاهان دارویی به تمدن های بشری آسیا و آفریقا دارد. تجارت «العشب»(گیاهان دارویی) در مسیر راه ابریشم جایگاه ویژه ای دارد و در قالب ادویه و زعفران و زنجبیل انواع گیاهان از ایران و هند به چین رفته و تجارت ادویه، تجارتی موفق بوده و تاثیر بسیاری بر مناسبات بازرگانی و اجتماعی داشته است.
بررسی ها نشان می دهد که هم اکنون در فرانسه تا مرز ۶۵ درصد از داروهای سنتز شده، ریشه گیاهی داشته و در آمریکا این رقم بالای ۵۰ درصد اعلام شده است. مفهوم این پدیده رویکرد دانش پزشکی به طب سنتی و گیاهان دارویی است که منشاء آن در هند و ایران است و این رویکرد این نکته مهم را گوشزد می کند که ایران نیز باید از اجرای برنامه های تولید دارو عقب نشینی کند و مبانی تولید دارو را از سنتتیک شیمیایی به فلور گیاهی تغییر دهد تا بار دیگر طب گیاهی که ریشه در تعالیم و فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی دارد به عنوان مبنای دارو درمانی در کشور پایه ریزی شود.
ابلاغ سیاست های سلامت نیز ناظر بر لزوم تغییر رویکرد در سلامت جامعه و ارتقای سطح سلامت با استفاده از طب سنتی و ورود گیاهان دارویی به «سبد دارو» در جامعه ایران است.
پایگاه اطلاع رسانی ویستا نیز در یادداشتی با عنوان «چرا پزشکان ایرانی با گیاهان دارویی غریبه هستند؟» نوشت: اکنون ثابت شده که گیاهانی همچون بومادران، خاکشیر، خطمی، رازیانه، ریحان و زعفران در مداوای انواع امراض عفونی، داخلی، ریوی، عصبی و کلیوی کاربرد دارد و همین پژوهش ها موجب شده که کشورهای اروپایی و صنعتی کارشناسایی و تولید گیاهان دارویی را از چندین دهه گذشته آغاز کنند. با این حال در ایران که منشاء بسیاری از این گیاهان است، اقدامات جدی در این باره صورت نگرفته است.
از سوی دیگر رویکرد به داروهای گیاهی در ایران، همچون برخی موارد دیگر، فارغ از ابعاد علمی بوده و حتی رشد قارچ گونه عطاری های لوکس در گوشه و کنار شهرها در حالی صورت می گیرد که بسیاری از افراد تجویزکننده داروهای گیاهی، فاقد دانش مورد نیاز بوده و اطلاعات لازم و کافی در مورد ماده موثره و عملکرد بیولوژیک گیاهان دارویی و عوارض سوء برخی داروها را ندارند. با این حال رویکرد دوباره بشر به این روش درمانی زمینه ای را ایجاد کرد که امروزه بیش از ۸۰ درصد تحقیقات در مراکز تحقیقاتی دارویی دنیا، معطوف به استفاده از مواد گیاهی و طبیعی است و شاهد آن هستیم که گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تامین بهداشت و سلامت افراد، هم به لحاظ درمان(دارو) و هم پیشگیری از بیماری ها برخوردار بوده و در این میان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی امر می بایست بر نحوه ارائه داروهای گیاهی توسط عطاری ها نظارت کند.
طبق گزارش بانک جهانی، گردش مالی صنعت گیاهان دارویی در سال ۲۰۳۰ معادل ۵۰۰ میلیارد خواهد شد و کشورهای مختلف به گونه ای تلاش می کنند تا سهم مناسبی از این بازار عظیم داشته باشند.
دستگاه های اجرایی پروژه ارائه دهند
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی بر این باور است که ابلاغ سیاست های سلامت در حوزه تولیدات گیاهان دارویی و ترویج آن مسئولیت جهاد کشاورزی را دوچندان کرده و اکنون نوبت دستگاه های اجرایی است که با ارائه طرح ها و پروژه های اجرایی وارد عرصه عملی تولید گیاهان دارویی شوند.
دکتر محمداسماعیل نیا در این باره به خراسان می گوید: کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی آمادگی دارد که طرح های دستگاه های اجرایی را قانونمند و به صورت لایحه برای اجرا به دستگاه های اجرایی عرضه کند.
وی در ادامه می افزاید: وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت صنعت، معدن و تجارت دستگاه های اجرایی محوری هستند که باید برای تولید و فرآوری گیاهان دارویی وارد عرصه اجرا شوند و وزارت خانه های دیگر نظیر وزارت آموزش وپرورش، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی و وزارت امور خارجه باید زمینه ترویج و اشاعه فرهنگ مصرف داروهای گیاهی و ورود این فرآورده مهم به بازارهای جهانی را فراهم کنند به نظر می رسد قوه مجریه مسئولیت مهم تولید و ترویج گیاهان دارویی را بر عهده دارد تا همسو با سیاست های سلامت به تغییر رویه دارو و درمان از داروهای سنتز شده شیمیایی به دارو و درمان های گیاهی کمک و اقدام شود.
عضو کمیسیون کشاورزی با تاکید بر این که دارو و درمان رابطه مستقیمی با جان انسان ها دارد می گوید: تمامی فعالیت های دارویی و درمانی گیاهان دارویی باید در حوزه قانون انجام شود و مجلس شورای اسلامی آمادگی دارد تا بر اساس پیشنهادهای دستگاه های فنی و اجرایی زمینه قانونی را فراهم کند و در اقدامی «همه با هم» و در حمایت های قانونی در حوزه سلامت، گیاهان دارویی را محور درمان و دارو قرار دهد تا با ارائه توان طب سنتی ایران به دنیای پزشکی به ترویج فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی بپردازیم.
دکتر حسین زاده استاد داروسازی و مدرس فارموکولوژی دانشگاه مشهد نیز به خراسان می گوید: گنجینه ای از گیاهان دارویی در ایران داریم که به جرأت می توان گفت کمتر از ۵۰ درصد آن شناخته شده و کلاسه بندی شده است در نتیجه برای شناسایی، طبقه بندی، ماده موثره شناسی، سنتز و استخراج، مطالعات بالینی و آزمایشگاهی گیاهان دارویی کارهای بسیار زیاد و عرصه بسیار گسترده ای در برابر محققان و پژوهشگران وجود دارد و من با اعتقاد کامل می گویم چنان چه تمامی گونه های گیاهان دارویی ایران شناسایی شوند حرف های بسیار زیادی برای دنیای دانش و درمان خواهیم داشت و ایران بار دیگر همانند دوران ابن سینا و رازی مرکز دارو ودرمان خواهد شد و نگاه های زیادی را به سوی خود جذب خواهد کرد.
در مجموع به نظر می رسد که در سیاست های درمان و دارو باید رویکرد استفاده از داروهای گیاهی بار دیگر احیا شود و ایران که خاستگاه و پرورشگاه بسیاری از گیاهان دارویی است می تواند فرهنگ استفاده از این گیاهان و نباتات درمانی را به دنیای پزشکی عرضه کند و با تکیه بر آموخته های پیشینیان دانشمند طب سنتی ایران در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد.
https://medplant.ir/?p=15396