همواره به این نازیده ایم که طب سنّتی یکی از داشته های تمدن بزرگ ایران است، ولی کسی به این سوال پاسخ نداده که برای سامان دهی و به ثبت رساندن این داشته بزرگ چه کرده ایم؟ اواخر شهریور ماه گذشته بود که دلمان را خوش کردیم به یک خبر:” دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در ایران از ثبت طب سنتی ایران به عنوان میراث معنوی در یونسکو خبر داد.” هرچند به گزارش تسنیم وی تصریح کرده بود:”در تلاشیم تا طب سنتی ایران به عنوان میراث معنوی در سازمان یونسکو به ثبت جهانی برسد.” ولی باز هم دلخوشی کوچکی بود در این وانفسای از دست دادن یک به یک افتخارات تاریخی، علمی و فرهنگی کشور.
امید نا امید شده
به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی به نقل از روزنامه خراسان ؛ آن چه مسلّم است، این که جای طب سنتی در یونسکو خالی است و باید بتوانیم طب سنتی ایران را به عنوان یک میراث معنوی به ثبت جهانی در سازمان یونسکو برسانیم زیرا همگان بر این عقیده اند که امروز برای یک گفتمان جهانی باید از راه سازمان های بین المللی ازجمله یونسکو ورود پیدا کنیم.
در حقیقت کمیته ملی یونسکو در حوزه علوم اجتماعی و اخلاق زیستی در ایران تشکیل شده و یکی از موضوعات مهم آن طب سنتی است که در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ وارد مباحث علوم زیستی یونسکو شده است. از طرفی طب سنتی ایران دارای ۲ اصل و ویژگی مهم است که می تواند جایگاه ویژه ای به آن بدهد. اصل اول این که حق هر فرد براساس بالاترین استانداردها برای بهره مندی از سلامت ارائه می شود و اصل دوم اعتراف تکثیر فرهنگی در این مقوله است.
غافل از آن که ممکن است از همین ویژگی دوم که از نظر ما مزیت است لطمه بخوریم. همچنان که ۲۵ آبان امسال سایت سازمان بین المللی یونسکو ناگهان اعلام کرد که در جلسات مربوط به هشتمین اجلاس میراث ناملموس جهان پرونده طب سنتی ایران رای مرجوع گرفت.
در این گزارش آمده است: نهاد فرعی یونسکو که کار ارزیابی ویژه پرونده های ارسالی برای ثبت جهانی را بر عهده دارد از مجموع ۳۱ پرونده فهرست میراث معرف که برای امسال در نظر گرفته شده است ۲۳ پرونده را واجد شرایط ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی اعلام کرد و ۷ پرونده را مردود دانست. از میان ۱۲ پرونده فهرست میراث در خطر و نیازمند پاسداری فوری نیز تعداد ۹ پرونده مردود و ۳ پرونده برای ثبت توصیه شده است بنابراین از جمع ۴۳ پرونده میراث معرف و میراث در خطر تنها یک پرونده رای مرجوع گرفته که آن هم پرونده طب سنتی ایران بوده است.
به گزارش مهر، دلیل این نهاد فرعی برای مرجوع کردن پرونده طب سنتی ایران، بیش از حد فراگیر بودن موضوع پرونده بود چرا که ایران دارای شاخه های متعددی از طب سنتی در شهرهای مختلف کشور است در حالی که یکی از ضوابط پرونده های ثبتی یونسکو، محدود و مشخص تر بودن موضوع پرونده است تا بتوان برای آن پلان مدیریتی تعریف کرد. از سوی دیگر پیوندی میان رشته های مختلف طب سنتی در ایران احساس نشده است به عنوان مثال طب سنتی گیاه درمانی در شیراز با طب سنتی استان خراسان تفاوت دارد و این پرونده نتوانسته، پیوند میان این رشته های مختلف را توضیح دهد درحالی که شاید اگر این پرونده مختص به شهر و یا قوم خاصی از ایران بود قابل قبول تشخیص داده می شد.
اما در زمان تهیه این پرونده، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی ابلاغ کرده بود که در همه پرونده های ثبتی از کلمه «ایرانی» استفاده شود تا بیانگر وحدت بین اقوام ایرانی باشد مثل خوراک اقوام ایرانی، پوشاک اقوام ایرانی، ازدواج اقوام ایرانی و … منتها این اصرار غیرکارشناسی در همه پرونده ها نمی توانست جای بگیرد و ثبت جهانی آن را با مشکل مواجه می کرد مانند پرونده موسیقی اقوام ایرانی که در اجلاس سال ۲۰۱۱ با مشکل روبه رو شد و هنوز بلاتکلیف مانده است. با این حال اصرار مدیران سازمان میراث فرهنگی موجب شد تا در پرونده طب سنتی نیز از کلمه ایرانی که شامل روش های مختلف طب سنتی اقوام در شهرهای ایران می شد استفاده شود و اکنون این پرونده نیز از نظر کارشناسان یونسکو با مشکل گستردگی بیش از حد مواجه است. این درحالی بود که به راحتی می شد هر سال یکی از عناصر و ظرفیت های یک قوم را در کشور ثبت کرد و بعد از چند سال شاهد بود که با ثبت هر ظرفیت از هر قومی در ایران، به یک وحدت ملی در میان اقوام ایرانی رسیده ایم.
بی سر و سامانی طب سنّتی
به عقیده اغلب کارشناسان، از همان ابتدا نابه سامانی و پراکنده کاری بزرگ ترین نقطه ضعف طب سنتی ایران با وجود تقاضای روزافزون آن بوده و هست. چالشی که دیگر کشورها به خوبی به آن آگاه هستند و با احتیاط از این پراکنده کاری فاصله می گیرند. همچنان که دکتر”غلامرضا امین”عضو هیئت علمی و مسئول هرباریوم دانشکده داروسازی تهران در این باره می گوید: در واقع کاری که باید بکنیم این است که با دوباره نگری توانایی های اصلی آن را شناسایی کنیم و به کار ببندیم. امروزه تفکر کل نگر مورد توجه همه دنیاست. روش های درمانی جدید جزء نگر هستند اما پزشکی قدیم کل نگر است.
وی تأکید می کند:هم اکنون رویکرد دوباره ای در سراسر جهان به کل نگری شده و کشورهایی که علم پزشکی در آن ها بنیادی بوده و دانشمندان صاحب نظر در این زمینه داشتند، مورد توجه قرار گرفته و مطرح شده اند. هم داشته های آن ها، هم دانسته های آن ها و هم امکانات و تجهیزاتی که در اختیار داشتند مورد بررسی و تحقیق و بازنگری قرار گرفته است، منتها با دیدگاهی جدیدتر و با استفاده از علم جدید. این جریان به مراحل خوبی هم خواهد رسید و پیشرفت خواهد کرد. بسیاری از دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در سراسر دنیا پژوهش، تحقیقات و مطالعات در مورد تاریخ طب و به طور کلی داشته هایشان در هر زمینه ای را در صدر برنامه های تحقیقاتی شان قرار داده اند.
وی توضیح می دهد: من اطلاع دارم که کشور کانادا تا حالا در برنامه درمان، از ترکیبات قدیمی ، صرفا به عنوان مکمل استفاده می کرده و نه دارو. فروشگاه هایی هم دارند که پر از Food Supliment است و اصولا تحت این نام در وزارت سلامتشان در بخش غذایی دسته بندی می شوند. ولی اطلاع دقیق دارم که این ها تحقیق و بررسی کردند که این قبیل مکمل ها فقط مکمل غذایی نیستند و خیلی وقت ها درمان بیماری ها با آن ها امکان پذیر است. بنابراین در سیاست گذاری و پذیرش خیلی از این مکمل ها تجدید نظر شده و به این ها به عنوان دارو نگاه می کنند. این حرکت جدیدی است. در کشوری مثل کانادا که درصد سلامت خیلی بالاست می بینیم که آن ها به تفکرات قبل از خودشان اهمیت می دهند و این در واقع برگشت اطلاعات از مردم است. دولت برای این برگشت اطلاعات، فکر و برنامه ریزی دارد و سیاست گذاری ها به گونه ای صورت می گیرد که برگشت اطلاعات در سیستم قانونی بهداشت و درمان باشد، نه این که در سیستم غیررسمی به هزار پیرایه و خرافات آلوده و به همین خاطر همواره عقب مانده و غیرعلمی تلقی شود.
پس کشورهایی که دارای طب سنتی هستند توانسته اند دانش بومی مردم را جمع آوری کنند و به شکل علمی و آکادمیک و قابل ارائه در دانشگاه ها در آورند، آیا وزارت بهداشت ما نمی تواند از تجربیات آن ها استفاده کند؟
دکتر امین در پاسخ می گوید: این ها افرادی را که دارای علم این کار بودند جمع آوری کرده و گروه های تحقیقاتی تشکیل داده اند. جمع آوری اطلاعات گذشتگان کار ساده ای نیست. اول اطلاعات را بدون هیچ گونه دخالتی جمع آوری کردند.کسانی که این کار را می کنند باید کاملا به طب سنتی و فولکلور آشنا باشند و سلیقه و باورهای خودشان را دخالت ندهند. بعد آمدند و اطلاعات را تحلیل، تحقیق ، بررسی و آزمایش کردند. از طرفی سیاست گذاری های مناسب را هم اعمال کردند و البته این کارها را هم یک شبه انجام ندادند. سال ها کار کردند.
امّا کتاب ها و متون طب سنتی کشورمان گنجینه ای غنی از دانش گذشتگان است که هنوز هم قابل بهره برداری است، ولی برخی از درمان گران سنتی، پراکنده و غیر علمی کار می کنند. در هر منطقه ای نیز شیوه تشخیص و درمان متفاوت است. چگونه می توان از این میراث بهره بهتری برد؟
دکتر امین در پاسخ می گوید: الان در جامعه ما افراد جدا از هم کار می کنند و مدام در گوشه و کنار مراکز جدیدی در این رابطه باز می شود. کسانی که در زمینه طب سنتی اطلاعات واقعی دارند، انگشت شمارند و به کارگیری و استفاده از این افراد مهم است. گاه ما شاهدیم افرادی در این وادی قدم می گذارند که متاسفانه فاقد اطلاعات اولیه و مقدماتی در این زمینه هستند. ولی چون گرایش به طب سنتی و گیاهان دارویی زیاد شده، این شخص هم می خواهد حضور داشته باشد و این درست نیست. ما باید گروه های قوی از کلیه افراد واجد شرایط تشکیل دهیم، نه این که صدها هسته درست کنیم اما ضعیف. سیاست گذاری هم باید با اطلاع و درست صورت بگیرد. مسلما سرمایه گذاری هم باید انجام شود. بودجه کافی باید در نظر گرفته شود بدون این که به برگشت سرمایه توجه شود.
وی اضافه می کند: فعلا باید برای این کار، پول خرج کنیم و سرمایه گذاری کنیم تا زیربنای محکمی داشته باشیم. طب سنتی میراث قرن هاست، نمی توانیم ظرف چند سال به نتیجه برسانیم یا در موردش به سادگی اظهار نظر کنیم. عجله در این کار خیلی خطرناک است. امروز متاسفانه به افرادی برمی خوریم که با اندک اطلاعات در مورد گیاهان دارویی، مدعی طب سنتی هستند. این غلط است. آلمان بعد از ۱۵۰ سال کار در زمینه گیاهان دارویی به این جایگاهی که دارد رسیده است. نظام پزشکی مدرن هم یک شبه به این جا نرسیده است. از قرن ۱۸ تا کنون، بعد از گذشت چند قرن دارای سیستمی به این عظمت شده و هنوز هم می بینید کار، تحقیق و مطالعه بی وقفه ادامه دارد. در مورد طب سنتی و داروهای گیاهی هم همین طور است برای این که زیربنای محکمی داشته باشیم فقط باید کار، تحقیق و پژوهش را سرلوحه قرار دهیم.
طب سنتی از دید یونسکو
در قاره آفریقا و آمریکای جنوبی طب سنتی به صورت شفاهی است اما طب سنتی در کشورهایی مثل چین و ایران به صورت مکتوب وجود دارد. بر این اساس یونسکو بر مبنای ۴ دسته، کشورهای غنی از نظر طب سنتی را تقسیم بندی می کند.
در برخی کشورها طب سنتی بخشی از سیستم نظام سلامت به حساب می آید و در برخی دیگر از کشورها فقط طب مدرن شناخته شده است و طب سنتی را تحمل می کند و نظارتی بر آن وجود ندارد و در برخی دیگر نه تنها طب سنتی رسمی نیست بلکه ممنوع نیز است. ولی در مجموع طب سنتی دارای منافع و امتیازاتی است از جمله آن که یکی از فواید طب سنتی در دسترس بودن این طب است که همه را می بیند و از نظر فرهنگی نیز ارتباط بهتری با بیمار برقرار می کند که این مقولات از نظر سازمان یونسکو بسیار مهم است.
با وجود این، به گفته دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در ایران، طب سنتی باید از مولفه های قانونمندی برخوردار شود و برای آموزش و ارتقای تربیت نیروهای متخصص اقدام شود و کنترل و نظارت بیشتری در این عرصه وجود داشته باشد. بر این اساس ضرورت تاسیس کرسی طب سنتی در یونسکو بسیار مهم است و باید به عنوان انجام تکلیف مان در سطح منطقه و جهان فعالیت های گسترده تری برای ارتقای جهانی علم طب سنتی ایران در جهان انجام دهیم.
امّا در قضیه اخیر یعنی مرجوع شدن پرونده طب سنتی ایران از یونسکو، از آن جا که موضوع تهیه پرونده های ثبتی میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی به مدیریت اداره کل دفتر ثبت میراث فرهنگی مربوط می شود بالطبع باید مدیرکل این دفتر پاسخ گوی کاستی ها در زمان تهیه پرونده باشد اما به تازگی مدیران دخیل در تهیه پرونده طب سنتی، تغییر کرده اند و آنان از سازمان میراث فرهنگی رفته اند. با این احوال، فرهاد نظری، مدیرکل جدید ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی در گفت وگو با مهر، مرجوع شدن پرونده میراث ناملموس ایران را تایید می کند و می گوید: هر پرونده باید ۵ معیار را احراز کند ولی این پرونده در دو مورد دارای اشکال بوده است یکی این که بین اجزا و عناصر آن ارتباطی وجود ندارد و دیگری آن که دامنه طب سنتی در ایران بسیار وسیع است درحالی که یونسکو بر موارد محدودتر و جوامع کوچک تر تاکید دارد. نمی دانیم آیا این پرونده مورد قبول قرار می گیرد یا نه با این حال ثبت نهایی پرونده طب سنتی ایران، به دفاعی که از این پرونده می شود، بستگی دارد.
سامان دهی طب سنتی
به خاطر دارم که ۱۹ اردیبهشت ماه ۲ سال پیش مشاور وزیر بهداشت در امور طب سنتی و مکمل صنایع گیاهان دارویی از تدوین آیین نامه ساماندهی مراکز طب سنتی تا پایان ۳ ماهه نخست امسال خبر داد.
عباس حاجی آخوندی در گفت وگو با برنا ضمن بیان این مطلب افزود: آیین نامه ساماندهی مراکز طب سنتی در حال تهیه و تدوین است به طوری که می توان گفت این آیین نامه مراحل ابتدایی و تحقیقاتی خود را سپری کرده است.
حاجی آخوندی افزود: ساماندهی، تدوین و تهیه آیین نامه های خدمات درمانی و طب سنتی نقش جدی در شفاف سازی و استانداردسازی فعالیت های انجام شده در حوزه سلامت خواهد داشت. هر چند ارجاع پرونده طب سنتی ایران از یونسکو نشان داد از آن تاریخ تا کنون سامان دهی طب سنتی به معنای واقعی آن هنوز صورت نگرفته است.
همچنین بیستم خرداد ماه گذشته بود که وزیر بهداشت گفت: طب ایرانی و اسلامی در کشور باسابقه و مفید است اما سال ها به آن بی توجهی شده است. در سال های اخیر تلاش شده استفاده از طب سنتی در کشور مانند سایر کشورها جدی گرفته شود به طوری که در چند ماه اخیر مسائل قانونی آن به سرعت حل شده است.
طریقت منفرد به فارس گفت: ضوابط طب سنتی در وزارت بهداشت در حال تدوین است. معاونت طب سنتی ایجاد شده و فکر می کنم اگر مسائل آن ساماندهی شود فسادش به حداقل می رسد.
در این بین تصویب سند راهبردی طب ایرانی-اسلامی در کمیته راهبردی نقشه جامع علمی کشور، تصویب سند توسعه طب ایرانی-اسلامی در مجمع تشخیص مصلحت نظام و طراحی نمودار سازمانی معاونت طب ایرانی-اسلامی وزارت بهداشت،ایجاد ۱۰ رشته پشتیبان طب ایرانی-اسلامی و تعیین تعرفه حدود ۱۰۰ قلم داروی طب سنتی مانند شربت جالینوس (برای معده)، بابونه و روغن سیاه و همچنین تعرفه برخی خدمات طب سنتی مانند فصد (خون گیری)، حجامت، ماساژ درمانی و زالو درمانی از جمله برنامه ها و اقداماتی است که وزارت بهداشت اعلام کرده انجام شده یا در دست اجراست.
نوزدهم اردیبهشت ماه گذشته یعنی تقریباً یک ماه پیش از صحبت های وزیر، معاون طب سنتی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضمن اعلام سیاست های وزارت بهداشت در زمینه ورود طب سنتی به سیستم بهداشتی– درمانی کشور، گفت: بسته های آموزشی طب سنتی به بسته های آموزشی پزشکان خانواده اضافه خواهد شد.
دکتر”محمود خدادوست”با اشاره به ظرفیت های طب سنتی کشور،به ایسنا گفت: از آن جا که طب سنتی در فرهنگ کشور پذیرفته شده و عموم مردم نیز به آن اقبال دارند، لازم است که این ظرفیت را در اختیار سلامت مردم و نظام سلامت کشور قرار دهیم.
وی به تاکید دولت بر لزوم ورود طب سنتی به دانشگاه ها و تاسیس دانشکده های طب سنتی اشاره کرد و افزود: این که به تازگی تشکیلاتی مستقل با عنوان معاونت طب سنتی در وزارت بهداشت تدارک دیده شده، به معنی آن است که عزم جدی برای ورود خدمات طب سنتی در نظام سلامت وجود دارد. به این منظور نیز کارگروه ها و بسته های آموزشی مربوطه مشخص شده است که به بسته های آموزشی پزشکان خانواده افزوده خواهد شد. همچنین سیاست وزارت بهداشت آن است که خدمات طب سنتی در آموزه های سیستم بهداشتی – درمانی کشور ورود یابد.
خدادوست با تاکید بر این که در استفاده از ظرفیت های طب سنتی نباید افراط و تفریط کرد، ادامه داد: نباید طب سنتی در نظام سلامت و دانشگاهی تکفیر شود و از طرف دیگر نباید ادعا کرد که طب سنتی حلال تمام بیماری هاست. در مجموع طب سنتی و طب رایج مکمل یکدیگرند.
فراموش نکنیم که ۷۷ درصد مردم آلمان، ۷۵ درصد فرانسویان، ۴۸ درصد در استرالیا و ۴۲ درصد مردم در آمریکا به نحوی از ظرفیت های طب سنتی و گیاهان دارویی استفاده می کنند. بنابراین استفاده از ظرفیت طب سنتی ایران به معنی واپس گرایی، تحجر گرایی و بازگشت به هزاران سال قبل نیست بلکه به این معناست که ما این دانش را در عرصه آزمون با استفاده از ظرفیت های طب نوین در حوزه دانشگاه بسنجیم و هر آن چه را که برای تامین سلامت مردم مفید است وارد نظام سلامت کنیم.
https://medplant.ir/?p=13752