خراسان شمالی به لحاظ ویژگی های اقلیمی و تنوع آب و هوایی از مناطق مهم رویش گیاهان دارویی است به طوری که بیش از ۸۰ هزار هکتار از زمین های مرتعی و جنگلی استان به ۳۰۰ گونه گیاهی اختصاص دارد و از این تعداد برای ۲ گونه کتیرا و باریجه در ۲۰ هزار هکتار طرح تهیه شده است. اگر چه این استان مستعد تولید گیاهان دارویی است اما هنوز برای فرآوری این محصول اقدامی نشده است و محصولات بدون ارزش افزوده و به صورت خام از استان خارج می شود.

سرمایه های مغفول

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی دراین باره می گوید: با توجه به ظرفیت های خوب استان در زمینه گیاهان دارویی، برای فرآوری و ایجاد صنایع وابسته در استان کاری انجام نشده است و مواد دارویی به صورت خام از استان خارج می شود.«عامری» می افزاید: در شرایط فعلی داروهای گیاهی استان از استان های فارس، خراسان رضوی و اصفهان به کشورهای دیگر صادر می شود.

به گفته وی، هم اکنون به غیر از چند کارگاه کوچک بسته بندی اولیه، صنایع وابسته دیگری در این زمینه در استان وجود ندارد و همین مسئله، خروج مقدار زیادی مواد اولیه دارویی بدون ایجاد ارزش افزوده از استان را موجب می شود.وی اظهار می دارد: اگر چه میزان خسارت استان از خروج داروهای گیاهی برآورد نشده است، اما خسارات ناشی از کاهش میزان اشتغال زایی و درآمدزایی را ایجاد می کند. وی اظهار می دارد: ۳۰۰ گونه گیاهان دارویی در استان شناسایی شده که با انجام تحقیقات بیشتر این تعداد حتی تا ۴۰۰ گونه هم قابل افزایش است.

وی خاطر نشان می کند: با این که گونه های گیاهی خاص و منحصر به فردی در استان وجود دارد، فقط تحقیقات اولیه انجام شده است و در زمینه کشت و کار و ایجاد صنایع وابسته اقداماتی که شایسته استعدادهای استان باشد، انجام نشده است. «عامری» دلیل نبود صنایع وابسته و فرآوری گیاهان دارویی در استان را نبود سرمایه گذاری ذکر می کند و می افزاید: به دلیل این که فرآوری داروهای گیاهی یک صنعت جدید است، مورد استقبال سرمایه گذاران قرار نمی گیرد.

میزان نامشخص تولید گیاهان دارویی

گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامت جوامع برخوردار است و بر همین اساس، تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی انجام شده است.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم با بیان این که تاکنون ۱۵۰ گونه داروی گیاهی صنعتی و معطر در استان شناسایی شده است، می گوید: از مجموع گونه های گیاهی موجود در استان، برای ۲ گیاه شاخص باریجه و کتیرا، در سطح ۷۰ هزار هکتار، ۲۰ عنوان طرح بهره برداری تهیه شده است.

«موسی صابری» می افزاید: از این عرصه ها، طی یک دوره بهره برداری ۳ ساله، حدود ۳۰ هزار کیلو محصول فرعی مرتعی به دست می آید که ۱۵ میلیارد ریال عاید بهره برداران می شود.

به گفته وی، با اجرای این طرح ها، علاوه بر ایجاد اشتغال فصلی برای ۳۰ هزار نفر روز برای ساکنان محلی حوزه ها، نقش مهمی در ارتقای سطح معیشتی، جلوگیری از مهاجرت، حفظ منابع پایه، ایجاد علاقه برای حفظ و احیا، توسعه و بهره برداری را موجب می شود.وی خاطر نشان می کند: فعالیت در این بخش ها نقش مؤثری در اقتصاد کشور و توسعه پایدار منطقه و استان دارد.

وی هدف از طرح های بهره برداری را کنترل بهره برداری براساس برآورد تولید، برنامه ریزی به منظور حفاظت، احیا و توسعه رویشگاه های مهم و با ارزش، ایجاد اشتغال برای روستاییان و حوزه نشینان و ایجاد درآمد ارزی برای دولت از طریق فرآوری و صادرات آن ها به خارج از کشور ذکر می کند.

«صابری» نظم و نسق دادن به نظام بهره برداری از محصولات فرعی جنگلی و مرتعی موجود در عرصه های منابع طبیعی تجدید شونده استان را از وظایف این اداره کل یاد می کند. به گفته وی، باریجه و کتیرا از مهم ترین گیاهانی است که براساس ارزش اقتصادی برای خانوارها، در این استان شناخته شده است و در راستای بهره برداری اصولی برای این ۲ گیاه برای بیش از ۸۰ هزار هکتار طرح تهیه شده است.

وی با اظهار به این که میزان تولید مجموعه گیاهان دارویی در استان مشخص نیست، می گوید: میزان تولید گونه کتیرا در استان سالانه ۸ هزار و ۳۰۰ کیلوگرم و باریجه ۵ هزار کیلو است و از آن جایی که گونه های دیگر از عرصه های مستثنیات و ملی جمع آوری می شود، آمار دقیقی از تولید و خروج آن ها وجود ندارد.«صابری» تصریح می کند: از آن جایی که این استان مستعد تولید گونه های گیاهان دارویی است، نیازمند ایجاد امکانات و زمینه مناسب برای فرآوری و درآمدزایی هستیم.

وی اضافه می کند: هم اکنون یک سرمایه گذار در شهرک صنعتی جاجرم پی گیر ایجاد صنایع فرآوری گیاهان دارویی است. به گفته وی، برای ایجاد این گونه صنایع باید افرادی متخصص و توانمند در بخش بازاریابی باشند که متأسفانه در استان ما سرمایه گذاری در این بخش وجود ندارد. وی خاطر نشان می کند: با فرآوری گونه های گیاهان دارویی ارزش افزوده آن ها در کشور تا ۲ برابر و در خارج از کشور حدود ۳ برابر افزایش می یابد.

یک کارشناس ارشد گیاهان دارویی می گوید: نحوه فعالیت در بخش گیاهان دارویی در استان درست نیست و اطلاعات عمومی ناقصی در اختیار مردم قرار می گیرد.

«ایمانی» می افزاید: در شرایط فعلی برخی افراد عادی و عطاری ها، حتی اگر اطلاعات درستی هم داشته باشند، با جمع آوری گیاهان دارویی خسارت های کلی به منابع طبیعی استان وارد می کنند. به گفته وی، عمل آوری گیاهان دارویی موضوع پیچیده ای است که متأسفانه مردم بدون اطلاعات صحیح به مصرف این گیاهان روی آورده اند. وی اظهار می دارد: اگر چه گیاهان دارویی و مصرف آن از گذشته وجود داشته اما علم پیشرفت کرده و نیاز است این گیاهان با استفاده از فناوری جدید مورد استفاده قرار بگیرند.

وی اضافه می کند: هم اکنون باید روند صحیح شکل بگیرد تا تمام گیاهان دارویی موجود در شرایط مناسبی کشت شود زیرا فعالیت با شرایط فعلی نوعی خسارت به اقتصاد استان محسوب می شود.وی که فرآوری را علم گیاهان دارویی می داند، خاطر نشان می کند: از آن جایی که فناوری در حال پیشرفت است، باید در راستای استفاده از گیاهان دارویی نیز به کار گرفته شود نه این که به استفاده از این گیاهان به شیوه ۵۰ سال پیش اقدام کنیم.

«ایمانی» اظهار می دارد: برای توسعه و پیشرفت در بخش گیاهان دارویی باید نسبت به ایجاد و فراهم کردن زیرساخت های لازم از جمله سرمایه گذاری در بخش ایجاد کارخانه اقدام شود. وی تصریح می کند: کتابی از تمام گونه های گیاهی در خراسان شمالی تدوین شده است که به زودی به چاپ خواهد رسید که نام علمی و محلی گیاه در آن ذکر شده است. به گفته وی، عمل آوری گیاهان دارویی و فرآوری آن، در بخش صادرات ۲ برابر ارزآوری خواهد داشت.