گیاه باریجه از گیاهان مهم مرتعی در ایران با برگهایی سبز متمایل به خاکستری و پوشیده از کرک های کوتاه ، بوته بومی ایران است و در مناطق مرتفع و ارتفاعات یک هزار و ۳۰۰ تا سه هزار و ۳۰۰ متر از سطح دریا رویش دارد.
بر اساس میزان بارندگی سالانه سطح رویشگاه این گیاه خودرو در کشور حدود ۵۰۰ هزار هکتار برآورد شده است که بیشترین میزان آن در استان های سمنان ، خراسان و تهران قرار دارد .
کارشناسان معتقدند بهترین منطقه رویش باریجه مراتع شمال استان سمنان است .
رضا ملابراری رئیس اداره بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی استان سمنان می گوید : تولید سالانه ۱۵ تن باریجه در این استان نشانه شرایط اقلیمی مساعد برای پرورش این گونه گیاهی است .
ملا براری می افزاید : شهرستان آرادان یکی از مناطق مستعد رویش باریجه است و ۲۰ درصد این محصول در کشور از مراتع این شهرستان برداشت می شود .
این گیاه مرتعی علاوه بر آرادان در حوزه آبخیز مناطق اروانه ، شهمیرزاد ، امام زاده عبدالله ، تویه دروار ، آشتی ، پادرایج ، جوین ، هوا فرسو ، گچ چال ، دشت بو ، دشت پرور ، شکار جال گرمسار ، راهه بالا و پایین ، نمک دره ، گرجه ای جند ، لزورگان ، قالی باف ، عبدل آباد و سیر هم می روید .
بخش اصلی باریجه صمغ یا شیرابه ای است که بر اثر خراش های طبیعی یا مصنوعی از ریشه ، ساقه ، برگ و میوه گیاه تراوش می شود که به این شیرابه اصطلاحا quotation mark گالبانوم quotation mark می گویند . صمغ حاصل از گیاه جزء فرآورده های فرعی مرتع بوده و بعنوان یکی از مهمترین گیاهان دارویی – صنعتی صادراتی کشور محسوب می شود.
باریجه با داشتن ۹ و نیم درصد اسانس ، ۶۳ و نیم درصد رزین و ۲۷ درصد صمغ و با آثار درمانی در رفع تشنج ، دفع درد معده و ترمیم کننده زخم های سطحی و نیز استفاده در تولید چسب الماس و صنایع آرایشی بهداشتی ، گیاهی صادراتی است.
کشف ۲۱ خاصیت دارویی و صنعتی برای این گیاه نظیر کاربرد در صنایع نظامی ، چاپ ، ضد عفونی کننده آب چشمه ها و قنوات ، ترمیم کننده تاول های پوستی و زخم های سطحی و عمیق ، کرم زدایی در دام ها ، برطرف کننده سنگ کلیه ، تولید چسب بی رنگ و نامرئی با ضریب شکست نور یکسان با الماس ، تثبیت کننده عطر و ادکلن ، نساجی و نقاشی و دارو سازی ، بهره گیری در ساخت حشره کش ها و تولید انواع پلیمرها از باریجه ، گیاهی استراتژیک ساخته است .
آقای صیاد جو کارشناس منابع طبیعی میزان تولید و برداشت شیره باریجه در کشور را سالانه کمتر از ۱۰۰ تن اعلام می کند و می گوید : قیمت هر کیلوگرم باریجه ۴۰ هزار تومان است و این محصول در کشورهای اروپایی پس از فراوری ، ارزش اقتصادی بیشتری پیدا می کند .
با وجود ارزش اقتصادی باریجه ، مرتع داران مشکلات فراوانی در کاشت و برداشت این گیاه دارویی دارند .
ابراهیم شاه حسینی مرتع دار باریجه از شهرستان آرادان ، نبود واحدهای فرآوری باریجه را از مهمترین مشکلات مرتع داران عنوان می کند و می گوید : این موضوع باعث شده این گیاه به صورت خام از استان سمنان به استان های دیگر و سایر کشورها ارسال شود .
وی تاکید می کند : خام فروشی باریجه از نظر اقتصادی به صرفه نیست .
یزدان دهقانی یکی دیگر از بهره برداران مراتع استان سمنان هم صعب العبور بودن مسیر برداشت باریجه ، افزایش دستمزد کارگران و قیمت ارزان این محصول را از عوامل کاهش رغبت مرتع داران به کاشت و برداشت این محصول عنوان می کند .
با این همه باریجه ، کتیرا ، وشاء و آنغوزه بخاطر صادرات ۱۵ تا ۲۰ تنی به کشورهای اروپایی در فهرست مهمترین گونه های گیاهی مرتعی قرار دارند و در این میان نقش گیاه باریجه از سایر گونه ها پر رنگ تر است .
این گیاه با ارزش صنعتی ، دارویی و خوراکی خود توانسته رتبه اول صادرات گیاهان دارویی را به کشورهای آلمان ، فرانسه ، ایتالیا و اتریش در استان سمنان به خود اختصاص دهد .
برداشت باریجه در استان سمنان از اوایل تیر آغاز می شود و تا اواسط شهریور ادامه دارد .
میانگین برداشت باریجه در استان سمنان ۷ کیلوگرم در هر هکتار است که میانگین مناسبی در سطح کشور محسوب می شود .
از هر بوته باریجه هم ۲۰ تا۴۰ گرم شیره و صمغ گرفته می شود که به دو شیوه توده ای و اشکی جمع آوری می شود .
بر این اساس در هر هکتار ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم استحصالی شیره باریجه وجود دارد و در استان سمنان ۸۵۰ گونه گیاهی می روید که از این تعداد ۱۲۶ گونه دارویی و صنعتی محسوب میشود.
بدلیل کیفیت و مرغوبیت بسیار بالای باریجه ایران نسبت به رویشگاه های این گیاه در حوزه مدیترانه سالیانه بیش از دهها تن صمغ به شکل خام از کشور صادر و فرآورده های حاصل از آن با حداقل سه برابر قیمت به کشور سرازیر می شود .
از این منظر است که باید برای فرآوری این محصول شیوه های مناسبی اخذ شود .
این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم یک تن شیرابه این گیاه در بازارهای جهانی بیش از ۱۰۰ هزار دلار ارزش دارد که بعد از فرآوری ارزش افزوده آن ۱۰۰ برابر می شود.
از طرفی باید به بهره برداران هم آموزش داد تا هنگام برداشت باریجه و استحصال صمغ آن از بین روش های برش عرضی ، طولی ، نربری و رویش ایژی ، برش طولی را به عنوان بهترین روش استحصال صمغ باریجه استفاده کنند تا ضمن دریافت صمغ آسیب غیر قابل جبرانی به گیاه وارد نشود و قدرت بازیابی و ترمیم زخم وارد شده برای گیاه محفوظ بماند .
https://medplant.ir/?p=11965