رزماری Rosmarinus officinalis

اکلیل کوهی (رزماری)

نام علمی:   Rosmarinus officinalis L.

نام انگلیسی:  Rosemary, Herb of memory, moorwort

نام فارسی: رومارَن(ریشه فرانسوی دارد)

تیره: نعنا(Labiatae)

بخش مورد استفاده دارویی: برگ و سرشاخه گل دار

این گیاه علفی با ساقه چوبی، دارای برگ های دائمی سبز بسیار معطر و گل های کوچک آبی روشن بوده و بومی مدیترانه می باشد.

ترکیبات مهم: رزماری دارای ۱تا۱٫۵ درصد اسانس حاوی بورنئول، لیمونن،کامفن،۱و۸ سینئول،کامفر و آلفا-پینن است که درصد آنها به محل و شرایط کشت ارتباط دارد. اسید رزماریک،اسید کلروژنیک و اسید کافئیک(اسید های فنلی) وهمچنین سالیسیلات ها به مقدار زیاد،فلاونوئید ها، ترکیبات تلخ  دی ترپنی مانند کارنوزول و ترکیبات تری ترپنی از دیگر ترکیبات این گیاه هستند.

اثرات درمانی: مقوی معده، محرک هضم و ترشح معدی و صفرا آور است.خواص آنتی اکسیدانی، ضد اسپاسم ماهیچه های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین درد و اثر ضد سرطانی آن طی تحقیقات متعدد به اثبات رسیده است.همچنین اسید کارنوژیک موجود در آن ضد HIV است.

اسانس رزماری که اصلی ترین ترکیب آن است دارای خاصیت ضد میکروبی می باشد و در آروماتراپی (رایحه درمانی) از آن برای رفع خستگی ذهنی و عصبی،مراقبت های پوست و مو،شوره سر، تحریک رشد موی سر،گزش حشرات، جرب، سرماخوردگی و آنفلوآنزا، سرفه، درد های عضلانی، التهاب مفاصل، گردش ضعیف خون، قاعدگی دردناک، سردرد، درد های عصبی، افسردگی و استرس استفاده می گردد.

 در مطالعه بر روی موش نشان داده شده است که چنانچه اسانس گیاه به غذای موش افزوده شود، تخریب استخوانی را مهار می کند (کامفر، بورنئول و تیمول در مهار تخریب استخوان ها اثر مستقیم روی استئوکلاست ها دارند).

طریقه و مقدار مصرف : تهیه چای: به ۲ تا ۵ گرم از گیاه خشک شده (برگ و سرشاخه گلدار) یک لیوان آب جوش اضافه کرده و پس از ۱۵ دقیقه صاف کرده میل شود.

تهیه محلول حمام: به ۵۰ گرم از خرد شده گیاه یک لیتر آب اضافه کرده و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه می جوشانیم. سپس مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه به حال خود می گذاریم. آن گاه محلول را صاف نموده و آن را به آب وان حمام اضافه می کنیم. همچنین می توان محلول صاف شده را به بدن مالید و یا جهت تقویت موی سر روی سرریخته و با انگشتان چند دقیقه ای پوست سر را ماساژ داد. در این عمل اسانس های موجود در محلول باعث تحریک گردش خون پوست شده و به علت خونرسانی بهتر به سلول ها در جلوگیری از ریزش مو تا حدی موثر است.

لوسیون رزماری Rosemary lotion

عوارض جانبی: با مصرف معمول و در دوز های درمانی عارضه مهمی با مصرف گیاه مشاهده نشده است.امکان بروز درماتیت تماسی وجود دارد.مصرف برگ های رزماری در مقادیر بالا استفاده ی سوء به هدف سقط دارد که می تواند منتهی به کمای عمیق، اسپاسم، استفراغ، التهاب دستگاه گوارش، خونریزی مثانه، آسیب شدید کلیه و مرگ شود. استنشاق این گیاه ممکن است باعث تحریک و در موارد نادر، اسپاسم در حنجره شود. مصرف موضعی ممکن است سبب تشدید اسپاسم نایژه ها شود.

موارد منع و احتیاط مصرف: از مصرف اسانس رزماری در افراد مبتلا به صرع پرهیز شود. در دوران بارداری به دلیل اثرات قاعده آور و سقط آور و عوارض جانبی ناشی از ترکیبات اسانس این گیاه منع مصرف دارد. در دوران شیردهی به علت نبود مستندات علمی بهتر است با احتیاط مصرف شود. مصرف موضعی روی پوست آسیب دیده (دچار سوختگی، زخم یا راش) و همچنین حساسیت به گیاه نیز از موارد منع مصرف آن است.

تداخلات دارویی: اسانس گیاه از جمله سینئول باعث القای آنزیم های کبدی و از این طریق تداخل با برخی دارو ها می شود.

فرآورده های دارویی: از رزماری در تهیه پماد Rosemary و ژل Marynthol به عنوان تسکین دهنده دردهای عضلانی و مفصلی، و لوسیون موضعیRosemary جهت جلوگیری از ریزش مو و شوره سر استفاده شده است.

گردآوری: رودابه بهرام سلطانی

منابع:

۱-    فرهنگ نام های گیاهان ایران:لاتینی،انگلیسی،فارسی/تالیف و گردآوری ولی الله مظفریان.-تهران:فرهنگ معاصر، ۱۳۷۵٫ص۴۶۳

۲-    گیاهان دارویی و گیاه درمانی/ دکتر محمد حسین صالحی سورمقی.- تهران: موسسه فرهنگی دنیای تغذیه و سلامت، ۱۳۸۵٫جلد اول.صص۷۴-۷۲

۳-    -گیاه درمانی با رایج ترین گیاهان دارویی ایران/تالیف دکتر مهدی وزیریان و…،زیرنظر دکتر غلامرضا امین.- تهران: نشر برای فردا،۱۳۹۰٫صص۱۰۶-۱۰۳

۴-    آشنایی با اسانس های معطر گیاهی و اثرات شفابخش آنها:داروخانه معطر به انضمام نسخ درمانی و راهنمای مصور و رنگی آروماتراپی/تالیف دکتر بهارک محمودی.-تهران:نوردانش، ۱۳۸۱٫ص۴۶

۵-    احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات/دکتر سید علی ضیایی،دکتر بیتا مسگر پور.-تهران:موسسه فرهنگی انتشاراتی تیمورزاده-نشر طبیب:۱۳۸۴٫ ص ۲۲۱