جام جم کرمان- در حالی که استان کرمان قطب اصلی تولید و برداشت گیاهان دارویی در کشور به شمار می‌رود، ولی عوامل طبیعی و انسانی، بسیاری از رویشگاه‌های گیاهان دارویی در این استان را از بین برده و باعث نابودی بسیاری از گونه‌های گیاهان دارویی کمیاب شده است. طبق بررسی‌های به عمل آمده ۲۸۵ نوع گیاه دارویی از ۲۰۰ جنس و ۷۰ گونه در این استان شناسایی شده که در سطح ده هزار هکتار از مناطق کوهستانی و دشت‌های استان کرمان رشد می‌کنند.

در این استان گیاهان دارویی می‌رویند که در هیچ کجای دیگر نمی‌توان آنها را یافت. آن‌گونه که احمد پورمیرزایی، کارشناس گیاهان دارویی و مسئول هرباریوم اداره کل منابع طبیعی استان کرمان می‌گوید: دو گونه گیاه دارویی کرفس کوهی و پونه جوپاری که دارای خواص دارویی خاصی هستند فقط در استان کرمان می‌رویند.

وی با بیان این‌که در مناطق خشک و گرمسیری استان کرمان گیاهان دارویی همچون وسمه، چای ترش و حنا در مناطق کوهستانی زعفران و در تمامی نقاط استان گیاه دارویی آلاله به صورت خود رو یافت می‌شود، می‌افزاید: گونه‌های دارویی زیتون تلخ،اسطوقدوس ، بابونه، بومادران زینتی، ختمی رزماری به طور مصنوعی در شهر کرمان کشت و کار و پرورش داده می‌شود.

نابودی زیستگاه‌های گیاهان دارویی

به غیر از خشکسالی‌های چند سال اخیر، عوامل انسانی نیز باعث از بین رفتن زیستگاه‌های بسیاری از گونه‌های گیاهان دارویی در این استان شده است به طوری‌که چرای دام‌ها در رویشگاه‌های گیاهان دارویی باعث شده است، گیاهان و بذر آنها خوراک گاو‌ها و گوسفند‌ها شده و رویشگاه‌های آنها تقلیل یابد و از سوی دیگر طمع ساکنان بومی محل برای کسب درآمد تیشه به ریشه این گیاهان زده است.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان با بیان این‌که استان کرمان از مهم‌ترین مراکز رشد گیاهان دارویی در کشور محسوب می‌شود، می‌گوید: خشکسالی و کاهش بارندگی موجب کاهش رشد این گیاهان دارویی شده و رویشگاه‌های آنها را از بین برده است.

مسعود محمودی، میزان تولید سالانه گیاهان دارویی در کرمان را ۶۱۷ تن اعلام می‌کند و می‌افزاید: این میزان تولید با توجه به خشکسالی‌های اخیر و کاهش منابع آبی به طرز چشمگیری کاهش یافته است. وی تصریح می‌کند: اگر چه در حال حاضر استان کرمان رتبه نخست تولید گیاهان دارویی در کشور را دارد، اما با وجود این باید برنامه‌ریزی‌های لازم برای جلوگیری از وارد شدن خسارت بیشتر به رویشگاه‌های گیاهان دارویی این استان انجام شود.

مهران موسی حسنخانی، استاد دانشگاه و کارشناس گیاهان دارویی به علت دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: قاچاق گیاهان دارویی از استان کرمان به کشور‌هایی همچون افغانستان و پاکستان باعث شده که بهره‌برداری بیش از حد از زمین‌های کشت شده موجب تخریب زودتر از موعد زمین‌هایی شود که رویشگاه گیاهان دارویی است.

نبود صنایع فرآوری

در حالی که استان کرمان قطب اصلی تولید و برداشت گیاهان دارویی در سطح کشور است، از صنایع جانبی مورد نیاز این بخش همچون کارخانه‌های فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی و کارخانه داروسازی گیاهی بی‌بهره است. رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان کرمان به ضرورت راه‌اندازی کارخانه داروسازی گیاهی در این استان اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به جایگاه استان کرمان در زمینه تولید و برداشت گیاهان دارویی باید اقدامات لازم در این زمینه صورت گیرد.

وقتی زیره به کرمان می‌برند

در بین انواع گیاهان دارویی استان کرمان زیره سیاه از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است. زیره سیاه یکی از سوغات مهم استان کرمان محسوب می‌شود که ضرب‌المثل معروف(زیره به کرمان بردن) را به همراه دارد.

این ضرب المثل به دلیل کیفیت بسیار بالاو وجود زیستگاه اصلی زیره سیاه کشور در کرمان از قدیم الایام مطرح شده و بر اساس آن بردن زیره از نقاط دیگر به این استان بی‌معنی تلقی می‌شود، اما متاسفانه در حال حاضر شاید برای بسیاری از مردم جالب باشد که بدانند بازار شهری که زیره سیاه آن قرن‌ها زبانزد خاص و عام بوده است، اکنون مملو از زیره‌های وارداتی از کشورهای افغانستان، پاکستان، هندوستان، عراق و چین است که به اسم زیره کرمانی در مغازه‌ها یا توسط دستفروشان به قیمت‌های بسیار بالابه فروش می‌رسد و یافتن زیره اصل کرمانی را برای مسافران و حتی مردم شهر کرمان بسیار دشوار ساخته است.

زیره‌هایی که کیفیت بسیار پایینی دارند و عطر و بوی آنها با زیره سیاه کرمانی قابل مقایسه نیست. بسیاری از سودجویان، زیره سبز را از کشورهایی همچون افغانستان وارد کشور می‌کنند و با نام زیره کرمانی با قیمت‌های بسیار بالامی فروشند. این افراد زیره نامرغوب سبز را با رنگ‌های خوراکی آغشته کرده و حرارت می‌دهند و به جای زیره سیاه کرمان می‌فروشند که با قرار دادن این زیره‌ها در آب گرم کمی رنگ خود را پس می‌دهند.

زیره سیاه دارای ترکیباتی متفاوت از زیره سبز است و حجیم بودن و عطر کم زیره‌های رنگ شده حکایت از تقلبی بودنشان است. گر چه طی سالیان گذشته اداره کل منابع طبیعی و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان سعی کرده با انجام مطالعات پژوهشی و تحقیقاتی به شناخت بیشتر این‌گونه گیاهی بپردازند، ولی وظیفه و عملکرد آنها فقط در حیطه مسائل تحقیقاتی خلاصه می‌شود و هنوز هیچ سازمان و دستگاهی به عنوان متولی اصلی زیره کرمانی انتخاب نشده است.

حیات این‌گونه گیاهی ارزشمند در حالی روبه نابودی است که به رغم ممنوع اعلام کردن برداشت این محصول در بعضی از مناطق توسط اداره منابع طبیعی،هنوز در بسیاری از مناطق ممنوع اعلام شده توسط اهالی بومی منطقه زیره سیاه برداشت می‌شود و هیچ دستگاه نظارتی با آنها برخورد نمی‌کند.

نبود دستگاه متولی بر قیمت‌گذاری و عدم بسته‌بندی مناسب نیز باعث شده که واسطه‌ها قیمت این محصول را تعیین کرده و به دلیل عدم بسته‌بندی و نظارت آن را با زیره‌های نامرغوب مخلوط و به نام و اعتبار زیره کرمانی لطمه بزنند.