پروانش یا وینکا (ونکه)، جنسی است شامل ۶ گونه از تیره خرزهره یا آپوسیاناسه که بومی اروپا، شمال غرب آفریقا و جنوب غرب آسیا است (۳،۲،۱). نام وینکا از کلمه لاتین به معنای ” پیوستن، غل و زنجیر کردن” Vincire مشتق شده است. نام انگلیسی این گیاه  Periwinkle مشترک در این جنس و جنس Catharanthus است و نیز برای نامیدن یکی از نرم تنان ساحل دریا Littorina littorea استفاده می شود. نام فارسی این گیاه همان نام فرانسه گیاه Pervenche است.

این گیاهان به صورت نیم بوته یا علفی بوده و ساقه های خزنده و باریک دارند که به طول ۱ تا ۲ متر می رسد ولی بیش از ۲۰ تا ۷۰ سانتی متر از روی زمین بلند نمی شود در نقاطی از ساقه که روی زمین قرار می گیرد، ریشه بیرون می آید و به این ترتیب سبب انتشار گسترده گیاه می شود. برگها متقابل بوده به شکل نیزه ای ساده و پهن یا بیضی شکل به طول ۱ تا ۹ سانتی مترو عرض ۵/۰ تا ۶ سانتی متر می باشند همیشه سبز در ۴ گونه گیاه ولی در نوع علفی موقتی بوده و در زمستان و ارد سیستم ریشه می شود.(۶و۵)

وینکاها در بسیاری از فصل های سال دیده می شوند و به شکل سینی، ساده به پهنای ۵/۲ تا ۷ سانتی متر و معمولاً دارای ۵ گلبرگ بنفش ( گاهی سفید)، رنگ هستند که از قاعده به هم متصل بوده و یک لوله را تشکیل می دهند. میوه این گیاهان به شکل یک جفت فولیکول منشعب است و میوه خشک در طول محل پارگی آن خشک شده و دانه ها آزاد می شوند(۵و۶)

دو نوع از وینکاها یعنی گونه minor  وmajor به مقیاس فراوان به عنوان گیاهی زینتی کشت می شوند. از آنجا که این گیاهان به سرعت انتشار می یابند غالباً از آنها برای پوشش زمین استفاده می شود. با وجودی که این دو گیاه زیبا هستند ولی گاهی علف هرز به شمار می روند و گاهی در بعضی مناطق به عنوان گیاه مهاجم به شمار می روند. معمولاً در این موارد گیاه، بومی آن منطقه نیست و احتمال ضربه زدن این گیاهان به انواع بومی وجود خواهد داشت. مناطق گرفتار هجوم وینکاها عبارتند از بخشهایی از استرالیا، نیوزیلند و ایالت متحده آمریکا (۸ و۷). در سایر موارد از وینکاها به عنوان پوشش زمین برای به تاخیر انداختن آتش سوزی استفاده می شود.(۹)

وینکاها

سلسله:              گیاهی

 طبقه بندی نشده:   نهان دانگان

طبقه بندی نشده:   دو لپه ای حقیقی

طبقه بندی نشده:   آستریدها

رده:                 جنتیانال ها

تیره:                آپوسیاناسه

جنس:               وینکا

انواع

Vinca difformis     

Vinca erecta        

Vinca herbacea   

Vinca major         

Vinca minor         

Vinca pubescens

 مصرف وینکا در طب

حداقل ۸۶ آلکالوئید از جنس وینکا به دست آمده است. وین کریستین vincristine از (vinca rosea Linn (catharanthus به دست می آید و به نام آلکالوئیدوینکا در شیمی درمانی بعضی از انواع لوسمی، لنفوم و سرطان های کودکان و نیز بسیاری از موارد سرطان و بعضی از بیماری های غیر سرطانی به کار می رود. Vincblastine آنالوگ شیمیایی وینکریستین است ونیز در درمان بعضی اشکال سرطان به کار می رود.

منابع 

1. Flora Europaea: Vinca
2. EuroMed Plantbase Project: Vinca
3. Flora of Pakistan: Vinca
4. Stearn, W. T. (1983). Botanical Latined. 3. David & Charles ISBN 0-7153-8548-8.
5. Blamey, M., & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. Hodder & Stoughton.
6. Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening4: 664-665. Macmillan.
7. Global Compendium of Weeds: Vinca major
8. Global Compendium of Weeds: Vinca minor
9. Fire-Resistant Plants for Montana Landscapes
10. Manfred Hesse (2002). Alkaloids: Nature’s Curse or Blessing?. Wiley-VCH. ISBN ۹۷۸-۳-۹۰۶۳۹۰-۲۴-۶٫, p.7
11. American Cancer Society