×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : پنج شنبه, ۹ فروردین , ۱۴۰۳  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر

حمیدرضا وجدانی ،  موسی سلگی

(کارشناس ارشد تحقیقات اقتصادی- اجتماعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان)

hrvojdani@ yahoo.com

 

 

خلاصه:

امروزه بهره‌برداری از گیاهان داروئی با رجوع مجدد به این گیاهان در کشورهای مختلف دنیا روبه افزایش است. به دلایل متعددی تولید اکثر گیاهان دارئیی با روشهای قدیمی و بصورت برداشت از عرصه‌های طبیعی مقدور نیست. بررسی تولید و صادرات گیاهان دارویی ایران نیز لزوم توجه به تولید زراعی این گیاهان را نشان میدهد.۲تولید زراعی این گیاههان پس از گذار از مرحله امکانسنجی کشت و تولید مزرعه‌ای نیازمند یک بررسی و توجیه اقتصادی جهت تصمیم‌گیری و برنامه ریزی درخصوص آن، باتوجه به هزینه‌ها و درآمدها میباشد. در این تحقیق سه قلم عمده گیاه دارویی که در همدان که در سطحی وسیع یا نسبتاً وسیع کشت میشوند شامل: گشنیز، رازیانه و سیاهدانه، مورد بررسی هزینه – فایده قرار گرفته و هفت قلم شامل: سنبل‌الطیب، مریم گلی، اسطوخودس، نعناع، بادرنجبویه، گل راعی و گل همیشه بهار، که بصورت محدود در باغ گیاهان دارویی همدان و یا عرصه‌های محدودی در دیگر مناطق استان کشت شده‌اند مورد بررسی هزینه – فایده قرار گرفته و نتایج آنها آمده است.

 

مقدمه:

            حجم گسترده تقاضا برای گیاهان دارویی جهت درمانهای انسانی و نیز اخیراً با روند رو به تزاید به کارگیری این گیاهان در دامپزشکی و دامپروری، پتانسیل‌های گسترده‌ای جهت فعالیت اقتصادی در زمینه این گیاهان به وجود آمده‌است.۳حتی امروزه، بنا به اظهار سازمان بهداشت جهانی ۲۵ درصد از داروهای متداول کنونی دارای منشأ گیاهی هستند.و ۷۴% از داروهای گیاهی که به شکل جدید استفاده می شوند، شناخت اثرات داروئی شان به طور سنتی از قدیم صورت گرفته است. بررسی اقلام تولیدی و صادراتی در گیاهان دارویی حکایت از اهمیت تولید زراعی به جای روشهای سنتی و بهره‌برداری از عرصه‌های طبیعی دارد. ضمن اینکه با افزایش جمعیت کنونی و فشاری که بر عرصه‌های طبیعی وجود دارد اصولاً حجم تقاضای گسترده کنونی جواب داده نخواهد شد مگر با روشهای تولید زراعی این گیاهان. به منظور بررسی تولید زارعی گیاهان داروئی مجموع سه سال کشت آنها (۷۸-۷۷-۱۳۷۶) مورد بررسی قرار گرفت. بررسی اغلب اقلام نشان دهنده این است که حتی بازار داخلی ما نیز برای اغلب اقلام مورد نیاز خود، به علت تولید ناچیز به شکل زارعی، یا وابسته به مراتع و یا وابسته به خارج است.

بعد از سه قلم اصلی که ذکر شد بقیه محصولات به ترتیب سطح زیر کشت، گل گاوزبان گل ختمی، خاکشیر، سیاهدانه، کرچک و بادرنجبویه بوده است.

سطح زیر کشت بقیه محصولات که مجموع سه سال سطح زیر کشت هر یک از آنها کمتر از ۵۰ هکتار بوده بابونه، همیشه بهار، مرزه، چای ترش، آویشن، و اسطوخودوس بوده اند و مریم گلی، شیرین بیان، رزماری، زوفا و آرتیشو مجموع سطح زیر کشت هر یک از آنها در سه سال بین ۱۰ تا ۲۰ هکتار بوده و گل ساعتی، سنا، سنبل الطیب، گل راعی، اسفرزه، سداب، بلادونا، گل مغربی، مریم گلی کبیر و خرگوشک، کمتر از ۱۰ هکتار سطح زیر کشت مجموع سه ساله (مطابق گزارش سازمان مربوطه) داشته اند.

جهت شناخت اقلام گیاهان دارویی که در همدان به صورت زراعی تولید می شوند، از ادارات و شهرستانها استعلام گردیده، با دست اندرکاران و مطلعین مصاحبه به عمل آمده و بررسی ها و مشاهدات میدانی صورت گرفت. مطابق پاسخی که به استعلام از سازمان کشاورزی همدان ارائه گردیده از سوی واحد آمار سازمان مربوطه ارقام زیر ارائه گردید:

سطح زیر کشت اقلام گیاهان داروئی استان همدان، سال زراعی ۱۳۷۹-۱۳۷۸ *

شهرستان نوع کشت وسعت (به هکتار) تولید (به کیلوگرم)
اسدآباد گشنیز ۶ ۷۰۰۰
رزن سیاهدانه ۱۰۸ ۱۶۲۵۰۰
رازیانه ۹۸۴ ۱۵۸۵۹۹۲
همدان سیاهدانه ۴ ۳۳۰۱
نهاوند گشنیز ۲۴۷۷ ۲۹۶۴۳۲۴

* منبع: واحد آمار سازمان کشاورزی استان همدان

به این ترتیب مجموع سطح زیر کشت اقلام مذکور در این سال ۳۵۷۹ هکتار در کل استان همدان بوده است. اولین قطب تولید، نهاوند با ۲۴۷۷ هکتار و فقط گشنیز بوده، دومین قطب تولید در منطقه رزن با ۱۰۹۳ هکتار سطح زیر کشت دو محصول سیاه دانه و رازیانه بوده.

. بررسی هزینه‌ها و درآمدهای یک محصول یکی از جنبه‌های اساسی برنامه‌ریزی درخصوص آن محصول میباشد. لذا در این تحقیق سعی در بررسی هزینه – فایده محصولات موردنظر شده‌است.

 

 مواد و روشها:

جهت بررسی سه قلم اصلی که در حال حاضر کست وسیع می‌شوند شامل رازاینه، سیا هدانه و گشنیز،پس از شناسایی مناطق کشت ، با تکمیل پرسشنامه و مصاحبه با بهره‌برداران اقدام به محاسبه و برآورد هزینه‌های تولید گردید. اطلاعات موردنظردرزمینه اقلامی که کشت آنها صرفاً در باغ گیاهان دارویی ویا بصورت پایلوت و محدود در دیگر قسمتها صورت می‌گرفت نیز با مراجعه به بهر‌ه‌برداران و یا کارشناسانی که اقدام به کشت محصول موردنظرنموده اند، تهیه شد.

  

نتایج:

به منظورمقایسه وتعیین جایگاه استان همدان دردرتولیدگیاهان داروئی بین استانهای دیگر، سطح زیر کشت سه سال اقلام گیاهان داروئی ایران درسال های ۱۳۷۶-۱۳۷۷-۱۳۷۸ انجام شد که طی آن اقلام مختلف گیاهان داروئی برای هر استان (طبقگزارش دفتر گل و گیاه وزارت کشاورزی) مورد توجه قرار گرفت.۴بررسی اقلام عمده گیاهان داروئی که درکشورکشت می شوندحاکی ازآن است که زیره ، گشنیز ، رازیانه وسیاهدانه بیشترین سطح زیرکشت را درکشور دارند.۵واستان همدان به غیراز زیره که سطح زیرکشت بسیارمحدودی (درحدود ۱۵هکتار) دارد ، درتولید سه قلم دیگر نقش اصلی را دارد. درسال ۱۳۷۸ معادل۶/۹۵ درصد از کل سطح زیر کشت زیره، ۹/۶۵ ازسطح زیر کشت گشنیز ۶/۹۷ از سیاهدانه در استان همدان بوده است  .

 

جهت انجام برآوردی از هزینه -فایده تولید اقلام اصلی گیاهان داروئی همدان،‌ محاسبه هزینه های تولید اقلام اصلی بر اساس مراجعه به مناطق کشت و تکمیل تعدادی پرسشنامه از طریق مصاحبه شفاهی صورت گرفت. بر این اساس اقلام اصلی هزینه ها و مبالغ هزینه های تولید سه محصول رازیانه، سیاهدانه و گشنیز در استان همدان  در سال ۱۳۸۰ محاسبه و به شرح سه جدول ارائه می گردد.

هزینه های تولید گشنیز (کاشت، داشت، برداشت و انتقال به انبار) (در هر هکتار)

نوع هزینه مبلغ هزینه (بریال) توضیحات
هزینه های آماده سازی و کاشت شخم و آماده سازی زمین ۱۳۰۰۰۰
بذر ۶۰۰۰۰۰ ۳۰ کیلو، هر کیلو ۲۰۰ تومان
بذرپاشی ۲۵۰۰۰
جمع ۲۱۵۰۰۰
هزینه های داشت وجین ۷۰۰۰۰۰ یک الی دو نوبت وجین
آبیاری (نیروی کار) ۱۰۰۰۰۰ در چهار الی پنج نوبت
هزینه آب برای آبیاری ۶۰۰۰۰۰ در چهار الی پنج نوبت
جمع ۱۴۰۰۰۰۰
هزینه های برداشت و انتقال محصول درو ۶۰۰۰۰
جمع کردن محصول ۵۰۰۰۰
جداکردن دانه از گیاه ۲۰۰۰۰۰ کوبیدن، باد دادن، الک کردن
حمل محصول به انبار (تریلی) ۶۰۰۰۰
کارگر جهت حمل محصول ۲۰۰۰۰
جمع ۳۹۰۰۰۰
جمع کل هزینه ها ۲۰۰۵۰۰۰ ریال

 

 هزینه های تولید رازیانه (کاشت، داشت، برداشت و انتقال به انبار) (در هر هکتار)

نوع هزینه مبلغ هزینه (بریال) توضیحات
هزینه های آماده سازی و کاشت شخم ۱۵۰۰۰۰
آماده سازی زمین ۱۵۰۰۰۰ (کرت بندی، دیسک و …)
علف کش ۳۰۰۰۰ ۲ لیتر
سم پاشی (علف کش) ۶۰۰۰۰ با پمپ دستی و تراکتور
کود ۸۰۰۰۰ کود، اوره وفسفات
کود پاشی ۲۵۰۰۰
بذر ۶۹۰۰۰ ۳۰ کیلوگرم هر کیلو ۲۳۰ تومان
بذر پاشی ۲۵۰۰۰
جمع ۵۸۹۰۰۰
هزینه های داشت سم (آفت کش) ۷۵۰۰۰ ۲ الی ۳ لیتر، یک الی دو بار
سم پاشی ۵۰۰۰۰ ۲ الی ۳ ساعت سمپاشی
وجین ۵۰۰۰۰۰ دو نوبت وجین
آبیاری (نیروی کار) ۲۴۰۰۰۰ در ۱۲ نوبت آبیاری
هزینه آب برای آبیاری ۱۲۰۰۰۰۰ در ۱۲ نوبت آبیاری
جمع ۲۰۶۵۰۰۰
هزینه های برداشت و انتقال محصول درو (با داس) ۱۵۰۰۰۰
جمع کردن محصول (بر روی زمین) ۶۰۰۰۰
خرمنکوبی (دستگاه) ۱۲۰۰۰۰ ۶ ساعت هر ساعت ۲ هزار تومان
کارگر جهت خرمنکوبی ۸۰۰۰۰ ۴ نفر کارگر
حمل محصول به انبار (تریلی) ۴۰۰۰۰
کارگر جهت حمل و نقل محصول ۲۰۰۰۰
جمع ۴۷۰۰۰۰
جمع کل هزینه ها ۲۱۲۴۰۰۰ ریال

 

هزینه های تولید سیاهدانه (کاشت، داشت، برداشت و انتقال به انبار) (در هر هکتار)

نوع هزینه مبلغ هزینه (بریال) توضیحات
هزینه های آماده سازی و کاشت شخم ۱۱۰۰۰۰
آماده سازی زمین ۱۰۰۰۰۰ (کرت بندی، دیسک و …)
علف کش ۳۰۰۰۰
سم پاشی (علف کش) ۴۵۰۰۰
کود ۸۰۰۰۰ کود سیاه و سفید
کود پاشی ۲۵۰۰۰
بذر ۱۴۰۰۰۰ ۲۰ کیلوگرم، هر کیلو ۷۰۰ تومان
بذر پاشی ۲۰۰۰۰
جمع ۵۵۰۰۰۰
هزینه های داشت سم (آفت کش) ۰ سم پاشی انجام نمی شود.
سم پاشی ۰ سم پاشی انجام نمی شود.
وجین ۸۰۰۰۰۰
آبیاری (نیروی کار) ۲۰۰۰۰۰ در ۱۰ نوبت آبیاری
هزینه آب برای آبیاری ۱۰۰۰۰۰۰ در ۱۰ نوبت آبیاری
جمع ۲۰۰۰۰۰۰ ریال
هزینه های برداشت و انتقال محصول درو (با داس) ۱۵۰۰۰۰
جمع کردن محصول (بر روی زمین) ۴۰۰۰۰
خرمنکوبی (دستگاه) ۸۰۰۰۰
کارگر جهت خرمنکوبی ۱۰۰۰۰۰
حمل محصول به انبار (تریلی) ۳۰۰۰۰
کارگر جهت حمل و نقل محصول ۲۰۰۰۰
جمع ۴۲۰۰۰۰ ریال
جمع کل هزینه ها ۲۹۷۰۰۰۰ ریال

 

محاسبه هزینه -فایده این اقلام بر اساس قیمت با مشکلی مواجه می گردد و آن تغییرات قیمت در طی سال است چرا که معمولاً بهره برداران به واسطه‌ اینکه ذاتاً این محصول دانه هایی با قابلیت نگهداری زیاد و نسبتاً‌ آسان اند، لذا محصول سریع و به هنگام برداشت فروخته نمی شود و فروش آن به تدریج صورت می گیرد به ویژه در این سال که قیمت بسیار ارزان بوده و امید به بالا رفتن قیمت محصول و احتمالاً رسیدن قیمت به قیمت سال های گرانی موجب شده یک زمان محصول به فروش نرود و قیمت طی مقاطع مختلف و ماههای مختلف متغیر بوده و هست.به رغم مشکلات موجود، با درنظر گرفتن قیمت متوسط سه محصول مورد بررسی و هزینه های تولید آنها درمناطق تولید دراستان همدان ، هزینه-فایده آنها محاسبه گردید.

باتوجه به هزینه های تولید درهرهکتار، مقدارمحصول تولیدشده و قیمت محصول، فایده ( باتوجه به سود ناویژه )محاسبه شده.سودناویژه که باتفاضل هزینه های تولیدوقیمت کل محصول تولیدی محاسبه شده درصورت کسرومجموع هزینه ها درمخرج کسرقرارداده شده . به این ترتیب هزینه-فایده گشنیز ۰۹۵/۱ ، رازیانه ۰۴۹/۱ وسیاهدانه۵۲۵/۱ بوده است .  

 

 گیاهان پیشنهادی جهت کشت و برآورد اقتصادی آنها:

 مطابق بررسیهایی که در مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان همدان طی چند سال اخیر به عمل آمده و با تجربیاتی که توسط کارشناسان محقق در این زمینه کسب شده تعدادی از گیاهان جهت کشت، با انجام این مشاوره و با ذکر پاره ای نکات ضروری در باب کشت آنها بیان می شود.

در استان همدان سه کشت عمده گیاه دارویی در حال حاضر جریان دارد که شامل رازیانه، سیاهدانه و گشنیز می باشد. در اینجا تعدادی گیاه نیز جهت کشت معرفی می گردند. لیکن این مطلب به معنی این نیست که کشت های جاری کنونی نباید دیگر کشت شوند.

در اینجا شمه ای از هزینه ها و درآمدهای این گیاهان، تعداد و میزان آب برای آبیاری، نحوه کشت و برداشت و عملکرد محصول به طور اجمالی آورده شده. این گیاهان در باغ گیاهان داروئی بوعلی سینا شماره ۲ (که قبلاً موسوم به باغ شهرداری بوده) در کنار بسیاری دیگر از انواع گیاهان داروئی کشت شده اند.

مهمترین گیاهان پیشنهادی به شرح ذیل می باشد:

سنبل الطیب                                               بادر نجبویه

مریم گلی                                                  گل راعی

اسطوخودوس                                              همیشه بهار

نعناع

در اینجا مختصری از هزینه ـ فایده و مطالب ضروری در خصوص این گیاهان آورده می شود:

مجموع هزینه های کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشتسنبل الطیب (یک هکتار)

اقلام هزینه مبالغ هزینه (به ریال) توضیحات
آماده سازی زمین و کشت نشاء ۷۰۰۰۰۰
نشاء سنبل الطیب ۱۲۰۰۰۰۰۰ ۶۰ هزار نشاء هر عدد ۲۰ تومان
کود دامی پوسیده ۵۰۰۰۰۰
کود شیمیایی ۲۵۰۰۰
کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و …) ۱۰۰۰۰۰۰۰
سایر هزینه ها (مشاوره، گیاهپزشک، …) ۵۰۰۰۰۰
اجاره زمین و آب ۱۴۰۰۰۰۰۰ برای هر سال ۷۰۰ هزار تومان
جمع هزینه ها ۳۷۷۲۵۰۰۰

کشت به صورت دو ساله و برداشت محصول در سال دوم صورت می گیرد. کشت ۱۵ فروردین سال اول و برداشت در شهریور سال دوم می باشد. قسمت مورد استفاده ریشه گیاه است. محصول هر هفته یکبار آبیاری می شود که طی دو سال حدود ۵۰ نوبت آبیاری می شود.

هر سال ۵ بار وجین انجام می گیرد. عملکرد ۷ تا ۱۰ تن محصول تر در هکتار است. نسبت وزن تر به خشک ۵ به ۱ است.

توضیح این که نوع سنبل الطیبی که کشت می شود از نظر واریته محصول نوعی است که ماده مؤثره آن بالا می باشد. سنبل الطیب موجود در بازار ایران اکنون عمدتاً وارداتی و نامرغوب می باشد. که به علت طولانی بودن مسیر تا بازار مصرف و عدم ورود به شیوه صحیح در بسیاری مواقع سنبل الطیبی که در بازار به فروش می رسد سال ها از زمان تولیدش می گذرد اما با تولید این سنبل الطیب در داخل کشور و داخل استان نوع مناسب و تازه آن در دسترس مصرف کنندگان و احتمالاً کارخانجات داروسازی خواهد رسید.

با توجه به اینکه قیمت عمده فروشی سنبل الطیب ۵ تا ۷ هزار تومان و تولید آن در هر هکتار بین ۵/۱ تا ۲ تن (محصول خشک) می باشد. نتایج ذیل حاصل می گردد:‌

ریال ۷۵۰۰۰۰۰۰ = (۵۰۰۰۰ ریال قیمت پایین محصول) * (۱۵۰۰ کیلو تولید)

در اینجا با توجه به اینکه رقم پائین تولید (۵/۱ تن) و رقم پائین قیمت (۵ هزار تومان در هر کیلو) ملاک قرار گرفته، ۵/۷ میلیون تومان قیمت محصول قابل فروش محاسبه می گردد. حال آنکه اگر تولید خوب یعنی ۲ تن باشد، این رقم با فرض همین قیمت ۱۰ میلیون تومان خواهد بود و در صورتیکه این تولید خوب با قیمت بالای محصول توأم گردد قیمت محصول قابل فروش ۱۴ میلیون تومان است. در اینجا محاسبه هزینه ـ فایده تنها از جهت رعایت احتیاط کامل با ارقام عملکرد پائین تر و قیمت پائین تر محاسبه می گردد:‌

(۳۷۷۲۵۰۰۰ ریال مجموع هزینه های تولید) – (۷۵۰۰۰۰۰۰ ریال قیمت کل محصول قابل فروش)

(سود حاصله: ۳۷۲۷۵۰۰۰ ریال) =

به این ترتیب با وجود رعایت احتیاط در قیمت فروش برای محصول و در مورد محصول قابل انتظار برای تولید بیش از ۷/۳ میلیون تومان در هکتار, طی دو سال سود دهی محاسبه می شود.

مجموع هزینه های کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشتمریم گلی (یک هکتار)


اقلام هزینه
مبالغ هزینه (به ریال) توضیحات
بذر ۹۰۰۰۰۰ ۶ کیلو بذر
کود دامی پوسیده ۲۰۰۰۰۰
کود شیمیایی ۲۵۰۰۰ کود فسفر و ازت
آماده سازی زمین ۶۰۰۰۰۰
کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و …) ۵۰۰۰۰۰۰
اجاره زمین و آب ۷۰۰۰۰۰۰ اجاره زمین یکساله
جمع هزینه ها ۱۳۱۸۵۰۰۰ مجموع هزینه ها برای سال اول

کشت این گیاه به صورت چند ساله صورت می گیرد. قسمت مورد استفاده سرشاخه گیاه است. کاشت مستقیم در زمین اصلی ۱۵ شهریور انجام می شود. در سال اول کشت ۱ تا ۲ بار برداشت و سال دوم تا نهم ۳ بار در سال برداشت می شود.

تعداد آبیاری ۱۵ نوبت در سال و تعداد وجین سه بار است.

محصول مریم گلی در سال اول ۱ تا ۵/۱ تن سرشاخه خشک و از سال دوم به بعد ۲ تا ۳ تن است. قیمت هر کیلو سرشاخه خشک ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ ریال است.

با توجه به این که این محصول در سال اول بازدهی چندانی ندارد و گیاه چند ساله است بازگشت سرمایه گذاری اولیه در مواردی که برای آماده سازی زمین و کشت انجام می شود بیشتر مربوط  به سال اول است و هزینه های سالهای بعد کمتر است. عمده هزینه آن در سالهای بعد برای نگهداری و آبیاری محصول می باشد.

با احتساب قیمت ۷۰۰۰ ریال و ۵/۲ تن تولید در سال دوم محصول آن چنین محاسبه می‌گردد:

(ریال ۱۷۵۰۰۰۰۰) = (۷۰۰۰ ریال متوسط قیمت محصول) * (۲۵۰۰۰ کیلو تولید سال دوم به بعد)

این رقم حاصله که ۷۵/۱ میلیون تومان برای سالهای دوم و بعد از آن می باشد می باید هزینه سرمایه گذاری را طی چند سال (معمولا ۵ تا ۶ سال) بازگشت دهد. با توجه به بازده کمتر محصول در سال اول و چند ساله بودن آن لازم است ابتدا توجیه کامل برای بهره برداران صورت گیرد و با توجه به زمینه مناسب بازار نسبت به گسترش محصول مذکور اقدام شود.

مجموع هزینه های کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشتاسطوخودوس (یک هکتار)

اقلام هزینه مبالغ هزینه (به ریال) توضیحات
آماده سازی زمین ۵۰۰۰۰۰
نشاء اسطوخودوس ۴۰۰۰۰۰۰ ۲۰ هزار نشاء هر نشاء ۲۰ تومان
کود دامی پوسیده ۴۰۰۰۰۰ ۲۰ تن کود دامی
کود شیمیایی ۵۰۰۰۰ کود فسفر و ازت
کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و …) ۷۵۰۰۰۰۰
سایر هزینه ها (مشاوره، گیاهپزشکی و…) ۵۰۰۰۰۰
اجاره زمین و آب ۷۰۰۰۰۰۰ اجاره زمین و آب برای هر سال
جمع هزینه ها ۱۹۹۵۰۰۰۰ مجموع هزینه ها برای سال اول

کشت این گیاه به صورت چند ساله است و بعد از کشت به مدت ۱۵ تا ۲۰ سال قابل بهره برداری است. قسمت مورد استفاده آن گل و سرشاخه ها می باشد. زمان کاشت ۱۵ فروردین است و گلدهی آن از سال دوم شروع می شود.

تعداد آبیاری ۱۰ تا ۱۲ بار و ۳ بار وجین می شود. در سال دوم تولید خشک آن ۵۰ کیلوگرم گل خشک و در سال سوم ۱۵۰ کیلوگرم و از سال چهارم ۲۵۰ کیلوگرم محصول خشک آن می باشد.

با توجه به این که این محصول در سال اول بازدهی ندارد و بازدهی آن در سال دوم نیز مختصر (۵۰ کیلو) است و حتی در سال سوم به میزان تولید اپتیمم      نرسیده و از سال چهارم تولید اپتیمم دارد، لذا سرمایه گذاری آن چند ساله است و ای بسا از عهده بساری از بهره برداران خرده پا که بازگشت سرمایه خود را سریع تر می خواهند خارج است، ضمن این که به ویژه در سال اول حداکثر هزینه ها صرف می‌گردد، اما هزینه ها در سالهای بعد کمتر است، به عنوان مثال هزینه های آماده سازی و کشت تنها در سال اول انجام می گیرد و در طی چندین سال که گیاه مورد بهره برداری قرار میگیرد مستهلک می گردد. استفاده های آن متعدد است و به ویژه در اسانس سازی، جهت صنایع بهداشتی و آرایشی، عطرسازی و صابون سازی از آن استفاده می شود. و نیز مصارف داروئی چندی از جمله در درمان افسردگی دارد.

با رسیدن گیاه در مرحله بازدهی مناسب (در سال چهارم) سالانه ۲۵۰ کیلوگرم محصول به دست می آید که با توجه به قیمت آن که ۵۰ تا ۷۰ هزار ریال برای هر کیلوگرم می باشد، با در نظر گرفتن قیمت پائین، سالانه در هر هکتار ۲۵/۱ میلیون تا ۷۵/۱ میلیون تومان برداشت محصول خواهد داشت که در حدود ۳۵ الی ۴۰ درصد آنرا هزینه های جاری سالانه شامل برداشت محصول، آبیاری … تشکیل می دهد که همه ساله وجود دارد ولی بقیه هزینه ها که شامل کشت وخرید نشاء، آماده سازی و غیره می شود تنها در سال اول هزینه برده و این هزینه ها تقسیم بر تعداد سالهای بهره برداری (۱۵ تا ۲۰ سال) می گردد.

کشت این محصول از نظر شیوه سرمایه گذاری و زمان لازم برای برگشت سرمایه شباهتی به عملیات زراعی در باغداری و باغبانی دارد. لذا انتظار می رود استقبال از کشت این گیاه در بین جوامع و افرادی که سابقه باغداری و فرهنگ آنرا دارند مقدورتر باشد. چرا که در حدود ۲ میلیون تومان سرمایه گذاری سال اول آن هیچگونه بازدهی در سال اول ندارد،  در سال دوم احتمالا بازدهی در حدی است که تقریباً هزینه همان سال (سال دوم) را تا حدودی جبران نماید. از سال سوم به بعد سرمایه اولیه شروع به بازگشت می کند و باز در سال سوم احتمالا در حدی است که هزینه ها و مقداری سود دهی داشته باشد. از سال چهارم بازگشت سرمایه اولیه به طور جدی شروع می شود.

مجموع هزینه های کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشتهمیشه بهار (یک هکتار)

اقلام هزینه مبالغ هزینه (به ریال) توضیحات
بذر ۱۵۰۰۰۰۰ ۱۰ کیلو بذر
آماده سازی زمین ۵۰۰۰۰۰
کود دامی پوسیده ۲۰۰۰۰۰
کود شیمیایی ۵۰۰۰۰ کود فسفر و ازت
کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و …) ۱۲۵۰۰۰۰۰
سایر هزینه ها (مشاوره، گیاهپزشک ..) ۵۰۰۰۰۰
اجاره زمین و آب ۷۰۰۰۰۰۰
جمع هزینه ها ۲۲۲۵۰۰۰۰

کشت این گیاه به صورت یکساله صورت می گیرد. کشت در ۱۵ فروردین صورت می گیرد و گلدهی دو ماه بعد از کشت آغاز می شود و تا اواخر مهرماه گلدهی ادامه دارد، برداشت از گل این گیاه به طور مدام، هر روزه یا یک روز در میان صورت می گیرد.

تعداد آبیاری ۱۵ تا ۲۰ بار انجام می شود (بسته به بارندگی بهاره) و ۲ بار وجین انجام می گیرد عملکرد گل تازه ۷ تا ۸ تن که خشک آن ۵/۱ تن است. نسبت وزن تر به خشک ۵ به ۱ است.

گل همیشه بهار از جمله محصولاتی است که علاوه بر استفاده سنتی که از آن می شود، هم اکنون در کارخانجات داروسازی کشور مصرف داروسازی دارد، در صورتی که تولید آن افزایش چشمگیری پیدا کند و ظرفیت کارخانجات به حد اشباع رسد و نیز جهت سقوط قیمت محصول بررسی زمینه های صادرات به منظور تنوع و افزایش بازار این محصول ضروری است.

مبلغ بسیار زیادی از هزینه در گل همیشه بهار مربوط به جمع آوری و برداشت گل آن می باشد که در طی فصل گلدهی طولانی این گیاه همواره تداوم دارد. باتوجه به بررسی ها و مطالعاتی که انجام شد امکان برداشت با دستگاه نیز با تمهیداتی مقدور می گردد، لیکن به نظر نمی رسد برداشت با محل مزرعه و وسعت آن جهت به حداقل رساندن مسافت رفت و آمد برای برداشت کنندگان و استفاده حداکثر از نیروی کار خانوادگی لازم به نظر می رسد.

با توجه به قیمت گل همیشه بهار که ۱۵۰۰۰ ریال تا ۲۵۰۰۰ ریال بوده و عملکرد ۵/۱ تن گل خشک نتایج ذیل حاصل می شود:

۲۲۵۰۰۰۰۰ ریال = (۱۵۰۰۰ ریال حداقل قیمت) * (۱۵۰۰ کیلوگرم تولید)

و با فرض قیمت ۲۵۰۰۰ ریال رقم زیر حاصل می‌گردد.

۳۷۵۰۰۰۰۰ ریال = (۲۵۰۰۰ ریال قیمت بالای محصول) * (۱۵۰۰ کیلوگرم تولید)

در اینجا با احتساب قیمت پایین (۱۵۰۰ تومان برای هر کیلو) مجموع محصول برای فروش ۲۵/۲ میلیون تومان محاسبه می گردد. در صورت عدم رعایت اصول و جمع آوری به موقع و مداوم محصول نوسان تولید چندان قابل انتظار نیست اما نوسان قیمت بسیار محتمل است و می بینیم که چه تفاوت چشمگیری را در سود حاصل از این فعالیت زراعی می تواند ایجاد کند:

(۲۲۲۵۰۰۰۰ ریال مجموع هزینه های تولید) – (۲۲۵۰۰۰۰۰ ریال قیمت کل محصول قابل فروش)

(سود حاصله با فرض قیمت پائین فروش) ۲۵۰۰۰۰ ریال =

به این ترتیب در صورت فروش محصول با قیمت پایین، تنها ۲۵ هزار تومان سود حاصله محاسبه می شود. در حالیکه اگر محصول با قیمت ۲۵۰۰ تومان به فروش رسد ۵۲/۱ میلیون تومان سود حاصله خواهد بود.

با توجه به محدودیت بازار مصرف داخلی در شرایط کنونی و در صورت عدم ایجاد بازارهای جدید (به ویژه با صادرات خارج از کشور) قیمت پایین برای فروش محصول محتمل تر به نظر می رسد ولی باید توجه داشت که قسمت عمده ای از هزینه تولید این محصول هزینه نیروی انسانی برای جمع آوری گل است که درصورت بهره برداری از نیروی کار خانوادگی و نیرو کار زنان و کودکان می تواند قسمتی از هزینه هایی را که جهت تولید میشود به خود بهره بردار بازگرداند (۲۵/۱ میلیون تومان از کل هزینه تولید مربوط به نیروی انسانی کارگری است).

با توجه به این مطلب و با توجه به این که امکان جمع آوری ماشینی در شرایط کنونی مهیا نیست. کشت این محصول به صورت واحدهای بهره برداری کوچک تر (کمتر از یکی دو جریب) به جهت بهره گیری از نیروی کار خانوادگی، می تواند مقرون به صرفه باشد. همچنین خشک کردن گل می باید در سایه صورت گیرد و در مواردی که بهره برداری بزرگتر از یکی دو جریب باشد استفاده از دستگاه خشک کن برای حفظ کیفیت گل و جلوگیری از خراب شدن آن ضروری است. (در محاسبه هزینه های تولید محصول هزینه خشک کردن به صورت نیروی کار محاسبه گردید، در صورت بهره گیری از دستگاه خشک کن در سطح کاشت بالا با استفاده از دستگاه خشک کن مشترک برای چند بهره بردار هزینه ها می تواند کاهش یابد).

مجموع هزینه های کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشتنعناع (یک هکتار)

اقلام هزینه مبالغ هزینه (به ریال) توضیحات
نشاء ۷۲۰۰۰۰۰ ۶۰۰ کیلوگرم ریشه
کود دامی پوسیده ۳۰۰۰۰۰
کود شیمیایی ۵۰۰۰۰ کود سیاه و سفید
آماده سازی زمین ۶۰۰۰۰۰
کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و …) ۵۰۰۰۰۰۰
اجاره زمین و آب ۷۰۰۰۰۰۰ اجاره زمین یکساله
جمع هزینه ها ۲۰۱۵۰۰۰۰

کشت این گیاه به صورت چند ساله صورت می گیرد. قسمت مورد استفاده آن سرشاخه های برگدار گیاه است. کاشت آن ۱۵ فروردین الی ۱۵ شهریور می تواند صورت گیرد.

سال اول کشت ۱ تا ۲ بار امکان برداشت دارد ودر سال بعد ۲ تا ۳ بار برداشت و ۲ بار وجین می شود.

محصول برگ خشک آن در سال اول ۶ تن و در سالهای بعد ۸ تا ۱۰ تن است. با احتساب قیمت هر کیلو سرشاخه خشک آن ۶۰۰۰ ریال و ۹ تن رقم زیر برای سال دوم به عنوان قیمت محصول برای فروش محاسبه می شود.

ریال ۵۴۰۰۰۰۰۰ = (۶۰۰۰ ریال قیمت محصول) * (۹۰۰۰ کیلوگرم محصول)

نکته ضروری در مورد گیاه نعناع این است که با نعناع معمولی متداول در بازار که به عنوان سبزیجات کشت و استفاده می شود تفاوت دارد و گونه خاصی می باشد که ارزشهای صادراتی خوبی نیز دارد، دارای اسانس بالا و مواد مؤثره بالاتری است. این نعناع در ساخت داروهائی در ایران در حال حاضر نیز استفاده می شود. همچنین در ساخت خمیردندانها، آدامس، شکلات، و بسیاری طعم دهنده های خوراکی و داروئی به کار می رود استفاده داروئی آن به عنوان ضد نفخ نیز از قدیم در ایران و دیگر کشورها شناخته شده است، هم گیاه خشک و هم اسانس آن ارزشی صادراتی بالائی دارد. با توجه به تولید بالا و عملکرد بالای این گیاه بازاریابی خارجی آن در اولویت اولیه قرار دارد، در بازار داخل نیز هم اکنون بسیاری از فرآورده هایی که نیاز به اسانس مذکور دارند، این اسانس را از منابع وارداتی تأمین می کنند. به هر تقدیر افزایش سطح کشت آن در سطوح وسیع نیاز به احتیاط دارد.

در مورد نعناع نیز (همانند گل همیشه بهار) جز در صورتیکه کشت بسیار محدود و کمتر از یکی دو جریب باشد، استفاده از دستگاه خشک کن ضرورت تام دارد و حتی در وسعت های کم نیز استفاده از دستگاه خشک کن جهت حفظ حداکثر کیفیت و اسانس توصیه می گردد.

مجموع هزینهای کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشتبادر نجبویه (یک هکتار)

اقلام هزینه مبالغ هزینه (به ریال) توضیحات
نشاء ۷۵۰۰۰۰۰
کود دامی پوسیده ۳۰۰۰۰۰ کود سیاه و کود سفید
کود شیمیایی ۵۰۰۰۰
آماده سازی زمین ۶۰۰۰۰۰
کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و …) ۶۲۵۰۰۰۰
اجاره زمین و آب ۷۰۰۰۰۰۰
جمع هزینه ها ۲۱۷۰۰۰۰۰ مجموع هزینه ها برای سال اول

کشت این گیاه به صورت چند ساله صورت می گیرد، قسمت مورد استفاده آن سرشاخه برگدار آن است. کاشت آن در ۱۵ فروردین صورت می گیرد. در سال اول ۱ الی ۲ بار امکان برداشت محصول دارد و در سال های دوم تا پنجم ۳ بار در سال برداشت می شود تعداد آبیاری آن ۱۵ الی ۲۰ بار در سال است.

تعداد وجین ۲ الی ۳ بار در سال است. این گیاه تا ۵ سال در زمین می ماند. عملکرد آن در سال اول ۱ تا ۲ تن سرشاخه های خشک و در سالهای بعد ۲ تا ۴ تن است.

با توجه به این که این محصول چند ساله می باشد و به ویژه در سال اول بازدهی آن کمتر است، بازگشت سرمایه اولیه در طی چند سال صورت می گیرد (سرمایه هایی همچون نشاء آماده سازی، کشت و …) با احتساب قیمت هر کیلو سرشاخه خشک که ۸۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ ریال می باشد. قیمت محصول تولید شده در سال دوم این چنین محاسبه می شود (با فرض تولید سه تن در هکتار و ۹۰۰۰ ریال قیمت)

ریال ۲۷۰۰۰۰۰ = (۹۰۰۰ ریال قیمت محصول) * (۳۰۰۰ کیلوگرم تولید)

هزینه های اولیه که در سال اول فقط انجام شده طی ۵ سال می باید برگشت نماید. برای این گیاه نیز در سطح تولید بالاتر (بیش از یکی دو جریب) استفاده از دستگاه خشک کن ضروری می باشد.

مجموع هزینه های کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشتگل راعی (یک هکتار)

اقلام هزینه مبالغ هزینه (به ریال) توضیحات
آماده سازی زمین ۶۰۰۰۰۰
نشاء ۵۰۰۰۰۰۰ ۵۰ هزار نشاء هرنشاء ۱۰۰ ریال
کود دامی پوسیده ۳۰۰۰۰۰
کود شیمیایی ۵۰۰۰۰ کود سفید و سیاه
کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و …) ۶۲۵۰۰۰۰
اجاره زمین و آب ۷۰۰۰۰۰۰
جمع هزینه ها ۱۹۲۰۰۰۰۰ مجموع هزینه ها برای سال اول

کشت این گیاه به صورت چند ساله است. کشت در ۱۵ فروردین صورت می گیرد برداشت آن حدوداً ۵۰ روز بعد از کشت آغاز می شود. قسمت مورد استفاده سرشاخه های گلدار گیاه می باشد. برداشت سال اول آن کمتر است و از سال دوم بیشتر می شود. برداشت سال اول یکبار ۵/۱ تن گل خشک و سال دوم و بعد از آن دوبار که ۲ تا ۳ تن محصول می دهد. تعداد آبیاری ۱۵ نوبت و ۲ بار وجین می شود.

با احتساب قیمت ۱۰۰۰۰ ریال گل خشک آن و متوسط ۵/۲ تن تولید در سال دوم رقم زیر برای سال دوم محاسبه می شود:

ریال ۲۵۰۰۰۰۰۰ = (۱۰۰۰۰ ریال قیمت محصول) * (۲۵۰۰ کیلوگرم تولید سال اول)

و در سال اول که ۵/۱ تن تولید آن برآورد می‌گردد:

ریال ۱۵۰۰۰۰۰۰ = (۱۰۰۰۰ ریال قیمت محصول) * (۱۵۰۰ کیلوگرم تولید سال اول)

یک مورد در استان همدان کشت و برداشت این گیاه در روستای باباعلی از توابع شهرستان بهار انجام شده وتولید و عملکرد آن عملا بیش از این (به نسبت وسعت) بوده است.

در تولید این گیاه با توجه به شیوه جمع آوری به صورت دستی و زمان طولانی برداشت گل آن نیروی انسانی برای جمع آوری گل امر مهمی است. در صورتی که امکان بهره گیری از نیروی کار خانوادگی فراهم باشد کشت این محصول می تواند مقرون به صرفه باشد.

با توجه به عدم امکان جمع آوری گل باماشین آلات، کشت آن در مقیاس کوچکتر، که امکان برداشت دستی به ویژه با استفاده از نیروی کار خانوادگی مهیا باشد توصیه می گردد، ضمناً نزدیک بودن مزرعه به محل سکونت لازم است. (جهت تسهیل در رفت و آمد برداشت کنندگان، که به ویژه می توانند زنان، دختران، و کودکان باشند).

استفاده از دستگاه خشک کن در وسعت های حتی در حد یک جریب و بیشتر ضروری است، در صورت کشت محدودتر علاوه بر امکان جمع آوری با نیروی کار خانوادگی می توان بدون استفاده از دستگاه خشک کن مبادرت به خشک کردن دستی و در خانه نمود.

مصرف آن عمدتاً مصرف داروئی است و در سردردهای عصبی و به عنوان ضد افسردگی در ساخت داروها یا ترکیبهای داروئی به کار می رود.

 

بحث و نتیجه گیری :

کشت اقلام مختلفی که موردبررسی قرارگرفت دارای بازدهی مثبت اقتصادی می باشد.محاسبه هزینه-فایده گیاهان چندساله به دلیل جدید بودن کشت آنهادراستان همدان وکشت محدودآنهادرعرصه های خاص ، هنوزمشکل است.گیاهان یکساله یادوساله ای که بررسی هزینه-فایده آنهاصورت گرفت می توانددربسیاری ازمناطق درتناوب زراعی ودرالگوی کشت محصولات استان قرارگیرد.آنچه بیش ازهرچیز درطول بررسی جلب توجه کرد، موضوع نوسان قیمت ها ، به ویژه درخصوص برخی محصولات ( ازجمله سیاهدانه ) بود.

نوسان قیمتهاوعدم بازارمشخصوقابل اتکاء برای برخی اقلام، گسترش کشت این گیاهان راباچالش روبرو می سازد.ترویج کشت سه قلمی که دراستان همدان به شکل وسیع دیده می شود شامل گشنیز، رازیانه وسیاهدانه،بدون دخالت دولت ودست اندرکاران صورت گرفته وخودجوش بوده لذامیتوان انتظارداشتکه درصورت اقتصادی بودن کشت اقلام دیگر، بدون دخالت های دولتی، بهره برداران به تولیداقلام موردنظراقدام کنند.ترویج کشت اقلام موردنظراقدام کنند.ترویج کشت اقلام مختلف می بایدباتوجه به واقعیت های بازاروقیمتهای داخلی وخارجی محصول صورت گیرد .



۱ – مطالب ارائه شده در این مقاله قسمتی از یافته های طرح تحقیقاتی « ارزیابی اقتصادی تولید و فرآوری گیاهان داروئی استان همدان باهدف بازاریابی صادرات » می باشد. این طرح تحقیقاتی توسط نگارنده همین مقاله درمرکز تحقیقات منابع طبیعی واموردام همدان درسال ۱۳۸۰انجام شده است.
۲– وجدانی،حمیدرضا،(۱۳۸۰) «بررسی تولیدوصادرات گیاهان داروئی ایران» ارائه شده درهمایش ملی گیاهان داروئی ایران کرج،مؤسسه تحقیقات جنگلهاومراتع کشور.۳ – وجدانی، حمیدرضا،(۱۳۸۱)«گیاهان داروئی وکاربردآنهادردامپزشکی ودامپروری» مجله دامدار، سال یازدهم،شماره ۱۴۵   ص۱۲-۱۰۴ –اطلاعات مربوط به سطح زیرکشت اقلام گیاهان داروئی کشوربرای سه سال موردبررسی از گزارش « بررسی وضعیت تولیدگیاهان داروئی»که توسط دفترامورگل وگیاهان زینتی درسال ۱۳۷۹تهیه شده ، اخذگردیده است.
۵ -وجدانی،حمیدرضا،(۱۳۸۰) «بررسی تولیدوصادرات گیاهان داروئی ایران»

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.