هم اکنون حجم تجارت جهانی گیا هان دارویی بیش از ۴۳ میلیارد دلار است و پیش بینی می شود درسال ۲۰۵۰ به ۵ تریلیارد دلار برسد . بنابراین سهم ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی بسیار ناچیزاست.

ایران اسلامی از دیرباز مهد علم و تمدن بشری و مورد غبطه ممالک معاصر از نظر علوم پزشکی و طب بوده است . بطوریکه علیرغم ظهور تمدن غرب با اتکاء به دانش نوین بخصوص بعد از رنسانس هم، هنوز دست آوردهای علمی علما و دانشمندن بنام و کم نظیر این مرز و بوم بویژه شیخ الرئیس ابوعلی سینا از منابع معتبر علمی و دروس دانشگاهی کشورهای پیشرفته محسوب می گردد.

تنوع اقلیمی، تنو ع گونه ای و ذخایر ژنتیکی از ویژگیهای بارز این سرزمین بوده و با بهره گیری از هشت هزار گونه گیاهی همواره استفاده از گیاهان دارویی و تأمین دارو از منشاً گیاه از ویژگیهای بارز طب ایرانی محسوب می شود.

علیرغم این پیشینه تاریخی درخشان و گذشته پرافتخار، عملاً جا یگاه ایران امروز در این دانش از موقعیت مناسب و مطلوبی در جهان برخوردار نیست، لذا تمهیدات لازم برای احیاء و بازگرداندن این سیادت فراموش شده و ارتقاء اهداف متعالی طب ایرانی که گیاهان دارویی سنگ بنای آن را تشکیل می داده است، با پشتوانه عظیم معنوی – علمی و تخصصی محققین و اندیشمندان و صاحبنظران متعهد و دلسوز کشور که با عزم راسخ به این مهم اهتمام ورزیده اند، امری اجتناب ناپذیر است.

برنامه ریزی جامع برای گیاهان دارویی می تواند علاوه بر دستیابی به مدیریت توسعه پایدار در این بخش بالاخص در ابعاد کلان توسعه اقتصادی – زیس ت محیطی، بهداشتی (خودکفایی دارویی )، اشتغال، امنیت غذایی و ذخایر ژنتیکی در عرصه ملی و جهانی بعنوان یک منبع درآمد ارز برای کشور محسوب و ایفای نقش نماید.

وجود برنامه ای جامع و هماهنگ بین مراکز تحقیقاتی، آموزشی و اجرایی و همچنین وجود اعتبار لازم در این امر می تواند راهگشای توسعه در گیاهان دارویی باشد در این ارتباط یک نظام مدیریتی و جامع نگر نیازهای تحقیقاتی و اجرایی کشور را تعیین نموده و در نهایت با کنار هم قرار دادن نتایج بدست آمده، راه حل های مناسبی را به منظور توسعه در امر تولید و فرآوری گیاهان دارویی و د رنهایت داروهای گیاهی ارائه خواهد نمود.

وضعیت فعلی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در ایران

امروزه استفاده از داروهای گیاهی و نیز مواد آرایشی با منشا گیاهی درکشورهای توسعه یافته رو به گسترش است در حال حاضر ۷۱ درصد از داروهای مصرفی آلمان را داروهای گیاهی تشکیل می دهد. میزان مصرف داروهای گیاهی در سوییس ۳۵ درصد، در آمریکا و انگلیس ۲۵ درصد، در ژاپن ۴۰درصد، در چین و هند بیش از ۵۰ درصد می باشد. در ایران این نسبت به حدود ۴ درصد می رسد.

بررسی های انجام شده نشان می دهد که در حال حاضر حدود ۳۰۰ قلم داروی گیاهی در کشور تولید می گردد که حدود ۴ درصد داروهای مورد مصرف جامعه را تشکیل می دهند. در بین این داروها که برای درمان تعداد اندکی بیماری بکار می روند، گاه یک دارو با چندین نام مختلف به وسیله شرکتهای داروسازی مختلف عرضه می شود.

تعداد گیاهان مورد استفاده برای تهیه این داروها (طبق گزارش وزارت بهداشت) حداکثر ۹۰ گونه گیاهی است. همچنین تعداد ۶۰ قلم ترکیبات آرایشی با منشاءگیاهی در کشور تولید می گردد که بسیاری از مواد اولیه این فراورده ها از خارج وارد می گردد.

در حالیکه آمارهای گیاهشناسان حدود ۱۵۰۰ گونه گیاه دارویی را برای ایران نشان می دهد. تحقیقات انجام شده در کشور در مورد بررسی مواد مؤثره این گیاهان نشان می دهد که برخی از گونه های دارویی انحصاری و بومی کشور از ارزش دارویی و صنعتی بالایی برخوردار بوده و در صورت کشت و فراوری می توانند علاوه بر تاٌمین نیاز بازار داخل، در بازارهای جهانی بدون رقیب وارد شوند.

همچنین حدود ۵۰ گونه گیاه دارویی در نقاط مختلف کشور مورد کشت وسیع قرار دارد که به عنوان نمونه می توان زیره، گشنیز، رازیانه، آویشن، بابونه، همیشه بهار، سنبل الطیب و گل محمدی را نام برد. بطور کلی می توان گفت که گیاهان دارویی اعم از گونه های وحشی و اهلی در نقاط مختلف کشور حضور داشته و بنابراین در بر نامه توسعه می توان از آنها استفاده نمود. در سالهای اخیر بالغ بر ۱۰۰ شرکت خصوصی با هدف خرید، تولید و توزیع گیاهان دارویی در بازارهای داخلی و خارجی و نیز تولید داروهای با منشا گیاهی در کشور به ثبت رسیده اند.

دربین شرکتهای ثبت شده ۳۵ شرکت بکار تولید دارو های گیاهی فعالیت دارند. اکثر این شرکت ها هنوز نمی توانند با ظرفیت کامل در زمینه های متنوع محصولات گیاهی کارکنند. برخی از آنها فقط به عرق گیری یا اسانس گیری می پردازند. بعلاوه تعدادی از کشاورزان در نقاط مختلف کشور با کشت گونه های دارویی و مزایای نسبی آن آشنایی داشته و در آینده با برنامه ریزی صحیح از برنامه توسعه کشت این گیاهان استقبال خواهند کرد.

در بخش دولتی تهیه طرح های بهره برداری توسط کارشناسان سازمان جنگلها و مراتع صورت گرفته و در قالب این طرح ها، کار جمع آوری برخی از گیاهان دارویی با عقد قراردادهایی توسط پیمانکاران بخش خصوصی انجام می گیرد. بطور کلی می توان گفت که نهاد های شکل گرفته در امر تولید و جمع آوری گیاهان دارویی در کشور اعم از شرکت های خصوصی و کشاورزان در تولیدات زراعی و نیز پیمانکاران خصوصی بهره بردار از گیاهان دارویی در عرصه های طبیعی هسته های کاری و تجربی مناسبی برای برنامه توسعه خواهند بود.

 منبع: بر نامه راهبردی تحقیقات گیاهان دارویی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور