با توجه به تأکیدات مکرر از سوی مقام معظم رهبری و متولیان امر، برای صادرات غیرنفتی به مانند بقیه امور اقتصادی استراتژی مشخصی وجود ندارد و هنوز به‌منظور دستیابی به توسعه صادرات غیرنفتی نتیجه مطلوب و شایسته‌ای دریافت نشده است.

بررسی آمارهای ارائه شده از گمرک‌ نشان می‌دهد که در طی دهه اخیر به موازات رشد صادرات غیرنفتی نقش محصولات صادرات سنتی از قبیل فرش، پسته، چرم، گیاهان دارویی و… هر سال در مجموع صادرات کمرنگ‌تر می‌شود. روزبه‌روز تنوع بازار صادراتی کشورمان محدودتر می‌شود محدودیت‌هایی که به علل غیراقتصادی برایمان ایجاد شده می‌طلبد که به فکر جایگزینی بازارهای جدید باشیم.

همه‌ساله شاهدیم آمارهایی درخصوص پیشرفت و رشد صادرات غیرنفتی اعلام می‌شود. لکن با مطالعه این آمار مشاهده می‌شود بیش از ۶۰ درصد صادرات را مواد اولیه خام، محصولات پتروشیمی و میعانات گازی تشکیل می‌دهد.

مطالعه و بررسی این نکته که سهم بسیار بالایی از صادرت کشور مواد خام یا محصولاتی با ارزش افزوده بسیار نازل است ما را به این نتیجه می‌رساند که هدف توسعه صادرات غیرنفتی در اذهان ما بدین شکل تعریف شده که صادرات به هر شکلی مطلوب را حاصل می‌کند. در حالی که اگر هدف از توسعه صادرات توسعه اقتصادی کشور است لازمه آن افزایش توان رقابتی و همچنین افزودن سهم فن‌آوری‌های صنعتی در سبد صادراتی است.

آنچه باعث مباهات است صدور محصولات است نه خام‌فروشی، آن بخش از فعالیت‌های صادراتی باعث افتخار می‌شود که بر پایه برنامه و متکی بر دانش پیشرفته و فروش محصولات باشد در واقع باید از یک سو توان علمی و فن‌آوری کشور پایه صادرات باشد و از سوی دیگر منابع طبیعی و معدنی کشور با مدیریت صحیح و سیاست‌های اقتصادی مناسب به تولید و صادرات حلقه انتهایی زنجیره ارزش افزوده منجر شود.

جایگاه صادرات گیاهان دارویی کجاست؟

ایران پتانسیل بزرگ گیاهان دارویی است. تنوع اکولوژیکی زیاد درایران، دراین مناطق متنوع انواع گیاهان می‌توانند از عرصه‌ها جمع‌آوری یا کشت شوند. بررسی تولید و صادرات اقلام این گیاهان نشان می‌دهد که جمع‌آوری از عرصه‌ها علاوه بر اینکه باعث تخریب عرصه‌های طبیعی نمی‌تواند مبنای اقتصادی مناسب و قابل اعتمادی برای آن باشد.

۷۰ درصد داروهای کشورهایی مانند آلمان و سوئد پایه گیاهی دارد. در تجارت جهانی تجارت گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی طی سال‌های گذشته افزایش یافته است. در حال حاضر گردش مالی تجارت گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی سالانه ۴۰ تا ۶۰ میلیارد دلار است که پیش‌بینی می‌شود این میزان تا سال ۲۰۵۰ به پنج هزار میلیارد دلار افزایش یابد.

میزان صادرات داروها و فرآورده‌های طبیعی کشور فقط ۱۰۰ میلیون دلار است و ایران در عرصه صادرات داروها و فرآورده‌های طبیعی و گیاهی باید حضور جدی‌تری داشته باشد. در حال حاضر گیاهان دارویی کشور به‌صورت فله‌ای صادر می‌شود که لازم است با استفاده از دانش و فناوری صادرات گیاهان دارویی به صورت محصولات باشد تا از این طریق ارزش افزوده این صادرات نیز در کشور افزایش یابد.

بررسی مشکلات صادراتی

معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور در نشست خبری نخستین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی از ایجاد اطلس گیاهان دارویی ۱۷ استان کشور خبر داد.

به گفته سلطان‌خواه، این اطلس‌ها توسط ستاد توسعه پژوهش و کاربرد گیاهان دارویی و طب ایرانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت جهاد کشاورزی تهیه و مراحل نهایی خود را طی می‌کند و تا پایان امسال اطلس گیاهان دارویی بقیه استان‌های کشور نیز تهیه و نهایی می‌شود.

با توجه به اینکه ایران کشوری وسیع و با گستردگی قابل توجهی در طول و عرض جغرافیایی است و به جهت تنوع اقلیمی و موقعیت نسبی ویژه‌ای که در این منطقه از جهان دارد این وضعیت منجر به پیدایش هزاران گونه گیاهی در کشور شده و گفته می‌شود تنوع گیاهی ایران به تنهایی، چیزی در حدود تمام قاره اروپا است.

بسیاری از این اقلام گیاهی را گیاهان دارویی تشکیل میدهد. با توجه به شرایط اقلیمی مشکل اصلی در حال حاضر در تولید دیده نمی‌شود بلکه مشکل اصلی را باید در بازار این محصولات جستجو کرد و نیز مسئله عدم فرآوری محصولات نیز مطرح است.

اقدامات خوبی در زمینه استقرار بسیاری از اقلام صورت گرفته و امکان کشت اقلام زیادی فراهم گشته است. انتظار مناسب از کلیه دست‌اندرکاران اعم از صادرکنندگان و یا مجریان دولتی این است که در عوض برخورد سطحی و شعاری با مقوله صادرات به باز مهندسی سیاستهای کلان اقتصادی ازجمله تدوین استراتژی تهیه صادراتی با توجه به موضوعات مطروحه بپردازند.

روزبه‌روز تنوع بازار صادراتی کشورمان محدودتر می‌شود محدودیت‌هایی که به علل غیراقتصادی برایمان ایجاد شده می‌طلبد که به فکر جایگزینی بازارهای جدید باشیم بدین منظور می‌بایست با شناخت نیازهای کشورهای مختلف و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، بازارهای جدیدی را شناسایی و با برنامه‌ریزی مشخص در این بازارها نفوذ کنیم لکن روند شرکت در نمایشگاه‌‌های بین‌المللی و یا برپایی نمایشگاه‌های اختصاصی در چند سال اخیر کندتر شده است.

مریم بهنام راد