صمغ ها و موسیلاژها دسته ای از ترکیبات گیاهی هستند که دارای اجزای تشکیل دهنده مشترکی می باشند 

 هنگام هیدرولیز از این ترکیبات مخلوطی از قند ها و اسید های اورونیک بدست می آید.

صمغ عربی

فرق صمغ و موسیلاژ:

 صمغ ها فراورده های پاتولوژیک گیاه هستند که در اثر زخمی شدن گیاه مانند نیش حشرات یا شکستگی در اثر عوامل مختلف،شرایط نامساعد مانند خشکی و شکسته شدن دیواره سلولی و.. تولید می گردند.

 موسیلاژها فراورده های معمولی و طبیعی متابولیسم گیاه هستند و در داخل سلول شکل می گیرند و همچنین می توانند به عنوان ماده ذخیره ای ، منبع ذخیره آب ویا نقش حفاظتی در دانه های در حال جوانه زدن داشته باشد.

 همانطور که ذکر شد این دو ترکیب دارای اجزای مشابه و علت بوجود آمدن آنها متفاوت است.

 انواع صمغ ها:  کتیرا – صمغ عربی – صمغ استرکولیا – صمغ گزانتان – صمغ گوار

 انواع موسیلاژها: اسفرزه– ریشه ختمی – پوست نارون آمریکایی

 صمغ کتیرا

صمغ کتیرا از گیاهی به نام گون گرفته می شود.ترکیباتی که در صمغ کتیرا وجود دارد به دوبخش تقسیم می شود :

۱- بخش محلول در آب با نام ß تراگاکانتین 

۲- بخش نا محلول در آب با نام ß باسورین 

این دو ترکیب نا محلول در الکل هستند و برای جدا کردن آنها کافیست آنها را در آب حل کنیم و از آنجا که باسورین در آب حل نمی شود به راحتی می توان آنها را جدا کرد. قابل توجه است که هر چقدر مقدار تراگا کانتین کمتر باشد صمغ مرغوبتر است.

برای بدست آوردن کیفیت صمغ کتیرا از ید نیز استفاده می کنند زیرا در این صمغ مقدار کمی نشاسته وجود دارد و با استفاده ازمعرف آن (ید) به کیفیت آن پی می برند بدین صورت که اگررنگآبی خیلی زیاد نتیجه می گیرند که صمغ نامرغوب است

روش شناسایی صمغ ها:

صمغ ها را با روش TLC شناسایی می کنند .

زمانی که کتیرا در آب حل می شود محلول ویسکوزیته و لعاب داری تولید می کند که علت آن وجود گروه های متوکسی می باشد که در بخش باسورین کتیرا وجو دارد.

بخش باسورین دارای ۳۸/۵% متوکسی می باشد .

در صورت حرارت دادن ، ریز کردن وپودر کردن صمغ باعث کنده شدن متیل های گروه متوکسی از باسورین و از بین رفتن گروه های متوکسی می شود (به این عمل دِمتیله شدن گویند) و در نتیجه حالت ژله ای و ویسکوزیته آن کم و همچنین لعاب کمتری ایجاد می کند.

ترکیبات کتیرا

۱- اسید گالاکترونیک (اسید قند گالاکتوز)

۲- D – گالاکتو پیرانوز

۳- L- آرابینو فورانوز 

صمغ عربی

صمغ عربی از ساقه های گیاهی به نام آکاسیا گرفته می شود ترکیبات تشکیل دهنده صمغ عربی و کتیرا تا حدودی مشابه هم می باشد.

فرق صمغ عربی و کتیرا در این است که صمغ عربی در آب حل می شود(به تدریج) و کیفیت بیشتری نسبت به کتیرا دارد.

ترکیبات صمغ عربی : عمدتاً در این صمغ آرابین وجود دارد (آرابین ملح کلسیم اسید آرابیک است)

ترکیبات دیگر صمغ ها که از هیدرولیز با اسید سولفوریک رقیق به دست می آید عبارتند از :رامنو پیرانوز- گالاکتوپیرانوز – آرابینوفورانوز – آلدوبیونیک اسید – بتا گلوکورونوزید – گالاکتوز

ساختار کامل صمغ ها بسیار پیچیده است و هنوز کاملاً روشن نشده است.در ضمن در صمغ عربی نشاسته وجود ندارد.

موسیلاژها

موسیلاژها از فراورده های طبیعی متابولیسم گیاه است و ترکیبات شبیه به صمغ ها دارند و انتظار می رود از هیدرولیز آنها قندها و اسیدها آنها بدست آید .

از موسیلاژها معروف می توان به چند موسیلاژ اسفرزه و موسیلاژ به دانه (بذر میوه ی به) و موسیلاژ ریشه ی ختمی اشاره کرد.

موسیلاژ اسفرزه

 از دانه های رسیده و خشک شده گیاه بارهنگ (Plantago Psyllium) بدست می آید اشاره کرد که موسیلاژ بسیار زیادی تولید می کند و در تمام دانه ها و در اپیدرم پوست آنها وجود دارند .

ترکیبات موجود در موسیلاژها دو دسته هستند .۱- ترکیباتی که در آب سرد حل می شوند . ۲- ترکیباتی که در آب گرم حل می شوند .

ترکیباتی که در آب گرم حل می شوند محلولی با ویسکوزیته بالا تولید می کنند که به هنگام سرد شدن آب را به صورت ژله در می آیند.

ترکیبات موسیلاژها اسفرزه:

۱- گزیلوز ۲- آرابینوز ۳- اسید آلدوبیورونیک 

موسیلاژ به دانه

به دانه شبیه به دانه سیب است و به علت وجود موسیلاژ درسطح خارجی دانه ها ، دانه ها به هم چسبیده هستند.

ترکیبات موسیلاژ به دانه :

آرابینوز – گزیلوز – مشتقات اسید آلدوبیورونیک 

موسیلاژ ریشه ختمی (Marshmallow Root)

این موسیلاژ از گیاه ختمی(Althaea officinalis) بدست می آید (در ساقه های زیرزمینی بیشتر وجود دارد) .

در ریشه ختمی نشاسته وجود دارد که با معرف آن (ید) می توان به مرغوبیت آن پی برد بدین صورت که هرچه میزان نشاسته در آن بیشتر باشد مرغوبیت آن کمتر است(هرچه میزان نشاسته بیشتر باشد با معرف ید رنگ آن آبی تر می شود).

عبدالرضا رئیسی