اولویت های پژوهشی در طب سنتی ایران

.

به نقل از مستند ویژه سومین جشنواره گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران – ۱۵ تا ۱۸ شهریورماه ۱۳۹۵ (به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی)

(توجه: متن کامل این مقاله در فایل مستند موجود می باشد. با کلیک نمودن بر روی گزینه بالا می توانید آن را دانلود نمایید.)

.

یکی از شاخه های نوپا در جامعه دانشگاهی کشور شاخه طب و داروسازی سنتی می باشد. طب سنتی ایران با قدمتی نزدیک به ده هزار سال و اهمیتی چند صد ساله به عنوان نگرش طبی جهان شمول در دوران اسلامی (قرون ۱۰ الی ۱۷ میلادی) در شرق و غرب و نیز مداومت در بطن جامعه ایرانی تا دوران حاضر، جایگاهی بی نظیر در میان تمامی مکاتب طب مکمل دنیا دارد. با توجه به چنین شرایطی، طب سنتی ایران می تواند با تولید علم بومی، دریچه های تازه ای به سوی ارتقای سلامت در کشور باز نماید. با این حال اثبات ادعای توانمندی الگوهای ارتقای سلامت در جامعه نیازمند مستندات مبتنی بر شواهد می باشد. لذا شاید یکی از مهمترین رسالت های سیاستگذاران دانشکده ها، گروه ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط با طب و داروسازی سنتی، تعیین اولویت های پژوهشی بر مبنای یک نقشه راه مشخص می باشد.  این نکته، با توجه به بستر وسیع پژوهش در این مکتب (از تبیین مبانی گرفته تا کارآزمایی های بالینی) و محدودیت منابع مالی و نیروی انسانی در این زمینه اهمیت بیشتری می یابد. با هدف تعیین نقشه راه و  اولویت بندی موضوعات پژوهشی در طب سنتی ایران، مطالعه حاضر به عنوان یکی از اولین گام ها در کمیته پژوهشی معاونت سابق طب سنتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برنامه ریزی شد.

این مطالعه در چهار مرحله انجام شد که به ترتیب عبارت بودند از:

مرحله اول) درخواست ارائه نظر از مراکز رسمی آموزشی طب سنتی: جهت اجرای این مرحله، طی نامه کتبی توسط معاونت طب سنتی ایرانی اسلامی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، از کلیه دانشکده ها یا گروه های طب سنتی فعال در دانشگاه های سراسر کشور درخواست گردید که ۱۰ اولویت اول پژوهش در طب سنتی مد نظر اعضای هیئت علمی خود را در سه حیطه مبانی طب سنتی، حفظ الصحه و بیماری ها جمع بندی و ارسال نمایند.

مرحله دوم) دور اول نظر سنجی: کلیه اساتید، متخصصین و دستیاران طب سنتی بعد از گذراندن آزمون جامع، گروه هدف این مرحله بودند. گزاره های فرم نظرخواهی در سه حیطه مشخص شده، دسته بندی شد. از شرکت کنندگان درخواست گردید در مقابل هر گزاره، یکی از پنج گزینه «کاملا موافقم»، «نسبتا موافقم»، «نظری ندارم»، «موافق نیستم» و «کاملا مخالفم» را انتخاب و در پایان نیز گزاره های جدید پیشنهادی خود را نیز اضافه نمایند. در متن نامه توصیه گردید در حیطه بیماری ها مواردی را که به عنوان اولویت معرفی می گردد، حتی الامکان متناسب با خصوصیات زیر باشند:

1. شیوع نسبتا زیاد بیماری یا در حال گسترش بودن
2. عدم درمان موثر، عوارض جانبی زیاد یا گران بودن درمان در طب رایج
3. وابستگی زیاد کشور به واردات دارویی یا درمانی یا پیشگیری در آن زمینه
4. قابلیت درمان در طب سنتی
5. عدم مغایرت با موازین شرعی و فرهنگی جامعه

مرحله سوم) دور دوم نظرسنجی: جهت اجرای این مرحله فرم های تکمیل شده­ی مرحله دوم، بررسی و جمع بندی گردید. گزاره هایی که بیش از ۷۵% شرکت کنندگان، گزینه های موافق آنها را انتخاب نموده بودند، به عنوان گزاره های انتخابی جهت مرحله سوم طرح استخراج گردید. همچنین گزاره های جدیدی که بیش از سه نفر از شرکت کنندگان پیشنهاد داده بودند، اضافه و فرم نظرخواهی این مرحله، تدوین گردید. این فرم، جهت همکاران طرح ارسال و ضمن توضیح سیر اجرای مراحل و چگونگی شکل گیری آن، از ایشان درخواست گردید، موضوع های مشخص شده را با انتخاب یکی از سه گزینه “اولویت اول”، “اولویت دوم” و “اولویت ندارد”، اولویت بندی نمایند.

مرحله چهارم) اعمال نظرات اساتید برجسته طب سنتی: جهت انجام این مرحله از اساتید برجسته طب سنتی در دو جلسه حضوری دعوت به عمل آمد. در این جلسات گزارش مراحل مختلف انجام طرح به ایشان ارائه گردید و پس از کسب نظرات و پیشنهادات ایشان، ویرایش نهایی و دسته بندی اولویت های تعیین شده، انجام شد.

نتابج بدست آمده:

در این تحقیق پس از جمع بندی نظرات، ۸۱ موضوع به عنوان اولویت های پژوهشی در ۴ حیطه به دست آمد. این موضوعات که در جدول زیر ارائه شده اند، به ترتیب ۳ موضوع کلی در حیطه “حفظ الصحه”، ۱۲ موضوع در حیطه “عوامل موثر بر توسعه پایدار طب سنتی”، ۳ موضوع در “مبانی طب سنتی” و ۶۵ موضوع در زمینه “بیماری ها” می باشد. با توجه به نتایج بدست آمده در این پژوهش، پیشنهاد می شود اولویت حیطه های تحقیقاتی طب سنتی، به ترتیب حفظ الصحه، عوامل موثر بر توسعه پایدار طب سنتی، مبانی طب سنتی و بیماری ها در نظر گرفته شود. همچنین توصیه می شود گروه های پژوهشی، در حیطه های پیشنهادی تشکیل شود تا با هدایت این گروه ها خط سیر مشخصی برای هر ایده پژوهشی ترسیم شده و مطالعات دنباله دار برای رسیدن به یک هدف مشخص طراحی گردد. در پایان مناسب است که نهادهای سیاستگذار در زمینه پژوهش طب سنتی و همچنین انجمن های علمی مرتبط با آن، اولویت های پژوهشی ارائه شده را به عنوان مبنا جهت حمایت های مادی و معنوی، قرار دهند.