×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

آخرین اخبار

امروز : پنج شنبه, ۹ فروردین , ۱۴۰۳  .::.  اخبار منتشر شده : 0 خبر
معرفی کتیرا و وضعیت تولید آن در شهرستان زرقان استان فارس

خصوصیات گیاه شناسی گون مولد کتیرا (Astragalus Verus ) :

خصوصیات گیاه شناسی، مورفولوژی و ترکیبات شیمیائی کتیرا و موارد مصرف آن:

مشخصات گیاه گون:

گون گیاهی است که از خانواده باقلا یکساله یا چند ساله علف بوته ای، نیمه درختچه ای .

گیاه گون گونه های مختلفی دارد که بصورت بوته یا گیاهان علفی چند ساله یا یک ساله می باشند. عموماً در مناطق استپی و کوهستانی ایران می رویند غالب آن ها خاردار هستند. در ایران به طور کلی آن ها را ((گون)) می نامند و در کتب طب سنتی این گیاهان با نام عربی ((محلب العقاب)) و ((اصابع العروس)) آمده است.

از تعداد زیادی از آن ها صمغ کتیرا استخراج می شود که از لحاظ اقتصادی بسیار دارند زیرا کتیرا موارد مصرف دارویی و صنعتی فراوانی دارد. بعضی از این گیاهان به علت جذب ماده سلنیوم از خاک سمی هستند و با پی بردن به وجود سلنیوم در این گیاهان به وجود اورانیوم در محل رویش آن ها پی می برند. مهمترین کونه های مولد کتیرا که در ایران شناسائی شده اند عبارتند از:

۱- Astragalus Verus . که در کرمانشاه، همدان، اورامان و شاهو و خراسان انتشار دارد.

۲- گون سفید Var filagineus Boiss .A.gossypinus Fisch ، بوته ای است با خارهای زرد.

۳-  Astragalus acutus Bge ، بوته ای است، بزرگ و خاردار.

۴- A.brachycalyx Fisch بوته ای است در ارتفاعات کردستان دیده می شود.

۵- A.calliphysa Bge بوته ای است که در بیابانهای بین یزد و کرمان دیده می شود.

۶-Hausskn & .A. dolius Boiss در کردستان، اورامان می روید.

مشخصات صمغ کتیرا

به فارسی کتیرا نامیده می شود. به فرانسوی Gomme adragante و به انگلیسی Tragacanth و به عربی ((کثیرا)) گفته می شود. شیره گیاهی است که بیشتر از گیاهانی از جنس Astragalus از انواده Leguminosae به نام عمومی ((گون)) گرفته می شود. کتیرا صمغی است که از ساقه گون گرفته می شود. این صمغ خود به خود و یا معمولا بر اثر شکافی که به ساقه گون وارد می شود جاری می گردد و پس از مدت کوتاهی خشک می شود و آن ها را جمع آوری کرده و به دو صورت عمده در بازار عرضه می کنند. یک نوع کتیرای زرد است که شکل تارها و یا نوارهای پیچیده و دودی است و دیگر کتیرای سفید است که به شکل پارچه عریضی می باشد و اطراف و یا وسط آن ها بر آمده است.

مورد استفاده کتیرا

از کونه های مختلف گون محصولات متععدی حاصل می گردد. مهمترین این محصولات کتیرا بوده که از مهمترین صمغ های گیاهی و دارای دامنه استفاده بسیار وسیع می باشد.

کتیرا در صنایع پارچه بافی و تهیه چسب و کاغذ سازی و کفاشی استفاده می شود. مصرف بهداشتی کتیرا در تهیه شامپو به منظور براق و نرم نمودن و در تهیه رنگ مو به علت جلای خاص که به مو می دهد استفاده می شود.

از نظر خوراکی از کتیرای نوع مرغوب به عنوان افزودنی مجاز به مواد غذایی استفاده می شود در دارو سازی از کتیرا به صورت موسیلاژ خاص و گرد کتیرا و همچنین تهیه قرص های مختلف مانند قرص های بم دو قلو، بی کربنات دو سود، شاربن، برات سدیم و غیره استفاده می شود به علاوه جون کتیرا ماده ای است امولسیون دهنده، لذا جهت معلق نگه داشتن گردهای دارویی غیر محلول در آب بکار برده می شود.

از نظر طبیعت صمغ کتیرا، حکمای طب سنتی اتفاق نظر ندارند. عده زیادی آن را از نظر گرمی و سردی معتدل و از نظر رطوبت آن را مرطوب و حتی مرطوب تر از صمغ عربی می دانند، و عده دیگری از حکما معتقدند که طبیعت کتیرای سرد و خشک است. از نظر خواص معتقدند که کتیرا غلیظ کننده خون و مواد رقیقه و به طور کلی نرم کننده است و حدت اخلاص و حدت داروهای گرم را خورده می شود، تسکین می دهد و معده را تقویت می بخشد.، نظر به این خاصیت کتیرا است که در توصیه های دارویی طب سنتی غالبا آمده است که داروهای خیلی گرم و شدید با کتیرا خورده می شود. کتیرا کمی ملین و مسهل است. مخلوط با لعابها و داروهای مناسب برای زخم های چشم، و ورم ملتحمه مفید است. مصرف گردآن نیز در این موترد نافع است و از صمغ عربی در موارد اکتحال موثر تر است. اگر کتیرا با شیر تازه بز خورده شود برای بند آمدن خونریزی از سینه و سایر اعضای داخلی، سرفه، خشونت سینه و حلق و زخم های ریه ، گرفتگی آواز نافع است و اگر با عسل مخلوط کرده و از آن چسب درست کنند و حبها را در دهان نگه داشته و آب آن را فرو ببرد برای ناراحتی های سینه نافع است. اگر کتیرا مخلوط با داروهای مناسب خورده شود برای تقویت روده و تسکین در کلیه و مثانه، زخم مثانه و مجاری بول مفید است و اگر آن را با مغز بادام شیرین، نشاسته و شکر محلوط کنند، بسیار چاق کننده و مقوی است. اگر لعاب های مناسب مخلوط به موی مالیده شود از دو تا شدن مو جلوگیری می کند. مقدار خوراک آن ها تنها و با داروهای مختلفه از ۲۵-۵ گرم می باشد.

 

میزان تولید رویشگاهای منطقه زرقان

کل تولید (کیلوگرم)

با افت %۱۰

متوسط تولید در هکتار (kg)

مساحت تاج پوشش

 (متر مربع)

سطح مفید رویشگاه(هکتار)

سطح بوته مجاز به بهره برداری در هکتار(مترمربع)

نام رویشگاه

۴۲۷۷۲

 

 

    ۸۲۵/۱۵

۳۱۶۸۳۷۸

۳۱/۱۵۸۲

 

 

۱۰۵۵

زرقان

۱۳۳۱۹

۹۸۶۵۶۲

۴۷/۱۴۸۶

فریمانه

۹۸۹۸

۷۳۳۱۰۸

۴۴/۱۵۶۴

زمند

۶۵۹۸۹

۴۸۸۸۰۴۸

۲۲/۴۶۳۳

جمع کل

 

روش بهره برداری:

با عنایت به اینکه محصول کتیرا از پایه های قابل استحلالی است که حداقل تاج آن ها قطر بیشتر ۳۵ سانتی متر داشته باشند و شرایط مطلوب جهت برداشت این محصول ۵ سال می باشد لا رعایت یک تناوب حداقل پنج ساله در منطقه ضروری به نظر می رسد تا رویشگاه برای برداشت مجدد آماده گردد و خطری حیات این گونه با ارزش را تهدید ننمایند. بدین منظور هر رویشگاه به ۳ بخش تقسیم بندی شده است. در سال های اول تا شوم رویشگاها و بر اساس برنامه زمانی پیش بینی شده بهره برداری شده و در سال های چهارم و پنجم کل رویشگاه استراحت داده خواهد شد.

چگونگی رعایت تناوب بهره برداری در رویشگاههای منطقه

 

سال اجرا

سطح مفید

هر پارسل اجرایی

(هکتار)

 

نام رویشگاه

۳

۲

۱

استراحت

استراحت

بهره برداری

۱۳/۱۱۳۹

 

زرقان

استراحت

بهره برداری

استراحت

۳۸/۷۷۶

بهره برداری

استراحت

استراحت

۶۹/۱۰۸۷

استراحت

استراحت

بهره برداری

۲۲/۲۳۶

 

فریمانه

استراحت

بهره برداری

استراحت

۶۴/۴۳۱

بهره برداری

استراحت

استراحت

۲۷/۲۶۷

استراحت

استراحت

بهره برداری

۹۶/۲۰۶

 

زمند

استراحت

بهره برداری

استراحت

۴۵/۲۷۸

بهره برداری

استراحت

استراحت

۴۸/۲۰۹

 

۲۲/۴۶۳۳

جمع کل

بوته مجاز به بهره برداری در سال اجرایی با کسر ۱۰ درصدافت

بوته مجاز به بهره برداری در سال اجرایی با کسر درصدافت

در سال های اجرا

 

سطح مفید

 هر پارسل اجرایی

(هکتار)

 

نام رویشگاه

۳

۲

۱

استراحت

استراحت

۲۴۰۸۶۲۸

۱۳/۱۱۳۹

 

زرقان

استراحت

۱۸۴۶۰۶۹

استراحت

۳۸/۷۷۶

۲۵۸۶۳۱۶

استراحت

استراحت

۶۹/۱۰۸۷

استراحت

استراحت

۵۶۱۶۸۶

۲۲/۲۳۶

 

فریمانه

استراحت

۱۰۲۶۳۴۶

استراحت

۶۴/۴۳۱

۶۳۵۵۱۹

استراحت

استراحت

۲۷/۲۶۷

استراحت

استراحت

۴۹۲۱۰۰

۹۶/۲۰۶

 

زمند

استراحت

۶۶۲۱۰۶

استراحت

۴۵/۲۷۸

۴۹۸۱۰۲

استراحت

استراحت

۴۸/۲۰۹

۱۱۰۱۶۸۷۳

۲۲/۴۶۳۳

جمع کل

 

میزان کل کتیرای قابل استحصال در سال اجرایی (کیلوگرم)

میزان کل کتیرای قابل استحصال در سال

 اجرایی (کیلوگرم)

 

سطح مفید

 هر پارسل اجرایی

(هکتار)

 

نام رویشگاه

۳

۲

۱

استراحت

استراحت

۱۶۲۲۴

۱۳/۱۱۳۹

 

زرقان

استراحت

۱۱۰۵۷

استراحت

۳۸/۷۷۶

۱۵۴۹۱

استراحت

استراحت

۶۹/۱۰۸۷

استراحت

استراحت

۳۳۶۴

۲۲/۲۳۶

 

فریمانه

استراحت

۶۱۴۸

استراحت

۶۴/۴۳۱

۳۸۰۷

استراحت

استراحت

۲۷/۲۶۷

استراحت

استراحت

۲۹۴۸

۹۶/۲۰۶

 

زمند

استراحت

۳۹۶۶

استراحت

۴۵/۲۷۸

۲۹۸۴

استراحت

استراحت

۴۸/۲۰۹

۶۵۹۸۹

۲۲/۴۶۳۳

جمع کل

 

شیوه بهره برداری

ابزار کار جهت بهره برداری بسیار ساده و شامل تیشه و تیغ مخصوصبهره برداری به نام شفره و سوهان جهت تیز مردن شفره می باشد و شیوه کار بدین طریق است که بهره بردار پش از خالی کردن پای بوته عمق ۱۰-۱۵ در یک جهت طول ریشه و به موازات محور آن به وسیله شفره شکافی به ریشه میدهد عمق این شکاف باید طوری باشد تا به ابتدای مرکز ریشه برسد زیرا جریان شیوه در اشعه مرکزی ریشه می باشد. به طور کلی در اصول فنی و صحیح بهره برداری که ضامن بقاء گیاه می باشد. با تناوب ۴ الی ۵ روز سه نوبت برداشت انجام می شود. همچنین موارد زیر الزامی است :

۱-      بهره برداری فقط بر روی گونه های سالم و گونه هایی که قطر تاج پوشش آن ها بیشتر از ۲۵ سانتیمتر میباشد انجام می گردد.

۲-      حداگثر تعداد تیغ زدن مجاز در هر بوته یک شیار می باشد.

۳-      کاربرد قلم و چکش جهت بهره برداری و زدن هر گونه ضربه به گیاه که باعث تخریب شدن پای بوته می گردد ممنوع است.

۴-      در هر دوره بهره بردار فقط یکبار مجاز به زدن تیغ به بوته گون می باشد.

۵-      حتی المقدور از زدن شیار به صورت مورب و در عرض محور ریشه خودداری و در این صورت ضمن صدمه ای که به گیاه وارد می شود کتیرای کمتری از گیاه به خارج جریان می یابد.

۶-      از قطع بوته های سبز جهت پوشاندن چاله و محل تیغ خورده خودداری شود و در صورت لزوم بهره بردار می توان از سنگ یا بوته های خشک برای این منظور استفاده نماید.

۷-      جهت ترمیم سریعتر محل شکاف بهره بردار موظف خواهد بود چاله های پای گون ها را با خاک پر کند و این عمل در خاتمه عملیات بهره برداری انجام می گیرد.

۸-      زمان اجرای طرح در فصل تابستان و در ماه های تیر، مرداد و شهریور می باشد.

برچسب ها : , ,
  1. رضا شاکرمی

    سلام بسیار جالب بود . اگر درمنطقه کوار قصد کاشت گون داشته باشم با تجارب خود به من کمک می کنید.؟ تلفن :۰۹۱۷۹۱۲۵۳۲۵

  2. م.ش

    سلام
    خسته نباشید.

    ممنون میشم منبع این مقاله و نویسنده ش رو اعلام بفرمایید.
    اگر به ایمیل بنده باشه که چه بهتر:)

    از آشنایی با این سایت خوشحال شدم.
    موفق باشید.

    • جلال عباسیان

      سلام
      این مقاله از گزارش یک طرح بهره برداری استخراج شده که گویا مربوط به بخش بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان فارس هست ولی منبعی در آن نوشته نشده است.
      از لطف به شما به سایت سپاسگزاریم.
      موفق باشید

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.