مصاحبه با یک تولیدکننده گیاهان دارویی مرتعی در استان فارس

.

به نقل از مستند مکتوب دومین جشنواره گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران – ۷ تا ۱۰ مهرماه ۱۳۹۳

(به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی)

.

.

.

– لطفا خودتان را معرفی بفرمایید و در مورد سوابق کشت و کارتان توضیحاتی ارائه کنید؟
بنده قادر صدر اردکانی هستم، مجری طرح احیای گیاهان دارویی مرتعی در شهرستان سپیدان استان فارس که از سال ۱۳۶۷ اقدام به احیاء مراتع و کشت گیاهان دارویی آنغوزه، باریجه و جاشیر خوراکی کردم.
– چطور شد که کشت این گیاهان دارویی مرتعی را انتخاب کردید؟ آیا هنگام انتخاب آن برای کشت، با بازار فروش و سوددهی آنها آشنایی داشتید؟
شخصی به نام مرحوم مهندس رحمان صدیق رئیس اداره بهره برداری استان فارس پیشنهاد کشت این گیاهان را به من دادند و ایشان مرا از بازار و سوددهی این گیاه مطلع کردند.
– بذرهای آنغوزه و باریجه را از کجا تهیه کردید؟ قیمت بذرها چقدر بود؟
مرحوم مهندس صدیق بذرها را بطور رایگان جهت احیای مرتع و کشت این گیاهان به بنده دادند.
– در مورد نحوه کشت تان به این موارد پاسخ بدهید:
– از چه کسی برای کاشت این گیاه راهنمایی گرفتید؟
از مرحوم مهندس صدیق روش کاشت را یاد گرفتم. ایشان تا ۴ سال هم برای بوته ها نگهبان تعیین کرده بودند. کشت مان بسیار خوب جواب داد. وقتی ایشان فوت کرد، منابع طبیعی شهرستان سپیدان دیگر با ما همکاری نکرد و عشایر ۲۵۰ هکتار باریجه را از بین بردند، در حالیکه ۴ سالی که مرحوم صدیق زنده بود حتی یک راس گوسفند هم نمی توانست از کنار این مرتع بگذرد.
– زمان کاشت
از شهریور تا آبان ماه زمان مناسبی برای کشت این گیاهان در منطقه ما است.
– نحوه آماده سازی زمین
زمین اینجا مرتع است و آماده سازی نیاز ندارد یا حداقل ما کاری انجام ندادیم.
– چه میزان بذر برای هر هکتار مرتع استفاده کردید؟
۷۰ کیلوگرم بذر باریجه یا آنغوزه برای یک هکتار مرتع جهت کشت به شیوه¬ی کپه کاری کافی است.
– بذرها را در چه عمقی و با چه فاصله ای از یکدیگر کاشتید؟
کشت ما بصورت کپه کاری است. ابتدا گودال کوچکی حفر می کنیم تا به خاک نرم برسیم. سپس ۲ تا ۳ عدد بذر داخل گودال می ریزیم و با ۳ سانتی متر خاک روی بذور را می پوشانیم (اگر بیشتر از این میزان خاک ریخته شود، بذور سبز نخواهند شد). فاصله کشت هم در حدود ۵۰ سانتی متر است.
– چه زمانی بذور سبز می شوند؟
اواسط فروردین بذور سبز می شوند. البته اگر هوا سرد باشد، اردیبهشت ماه باید منتظر سبز شدن بذور باشیم.
– کشت تان بصورت دیم است یا اینکه در زمان هایی آبیاری نیز انجام می دهید؟
کشت ما به صورت دیم است و آبیاری نمی کنیم.
– در سال های مختلف چه کارهایی برای حفظ بوته ها و افزایش رشد آنها انجام داده اید (وجین علف هرز، تکنیک های آبخیزداری مثل گود کردن پای بوته ها برای جمع شدن باران، کود دهی و …)؟
وجین علف هرز انجام نمی دهیم. چند سال کود می دادیم ولی الان ۳ سال هست که بخاطر بالا رفتن قیمت کود، نمی توانیم کودپاشی انجام بدهیم. قبلا هر سالی که بارندگی خوب بود، در فصل بهار کود اوره به زمین می دادیم و فصل پاییز در هنگام کاشت بذور جدید، هکتاری ۱۰۰ کیلوگرم کود فسفات استفاده می کردیم.
– آیا آفات و بیماری هایی در مورد این گیاهان مشاهده کرده اید؟
هیچگونه آفت و بیماری در کشت آنغوزه و باریجه مشاهده نکرده ام و فکر می کنم بخاطر بوی بد و تند این گیاهان باشد.
– برداشت را چگونه انجام می دهید؟
روش برداشت شیرابه آنغوزه: در خرداد ماه که برگ ها خزان کرد و زرد شد، برگ ها و ساقه را که دیگر شکننده نیست، می پیچانیم و یک سنگ روی بوته می گذاریم (برگ ها و ساقه را از بوته جدا نمی کنیم). یک هفته بعد از پیچاندن، شیرابه¬ی داخل برگ ها به ریشه بر می¬گردد و در این زمان، ساقه از طوقه جدا می شود و برجستگی کلاهک شکلی بر روی طوقه ظاهر می¬گردد. خاک دور کلاهک را خالی می نماییم و مقداری خاک نرم روی آن می ریزیم و مجددا برگ های خشک شده را روی کلاهک می گذاریم تا سایبانی برای کلاهک بشوند و نور آفتاب آن را از بین نبرد. ۷ تا ۱۰ روز بعد، خاک روی کلاهک را کنار می زنیم و شروع به تیغ زدن می نماییم. ضخامت برش باید به اندازه ضخامت یک برگه کاغذ باشد. سپس مجددا سایه بان را بر روی کلاهک قرار می دهیم. ۴ روز بعد شیرابه ای که از محل برش ترشح شده است را برداشت می کنیم و مجددا برش می زنیم. این کار چندین بار تکرار می شود و فواصل تیغ زدن مجدد بوته ها همان ۴ روز یکبار است.
– میزان عملکرد هر هکتار چقدر است؟ آیا در سال های مختلف میزان عملکرد تغییر می کند؟
میزان عملکرد شیرابه آنغوزه در مناطق گرمسیر استان فارس همچون شهرستان لار تا ۳۰۰ کیلوگرم هم گزارش شده است ولی در منطقه سپیدان، ما در هر هکتار ۲۰۰ تا ۲۲۰ کیلوگرم شیرابه برداشت می کنیم. تصور می کنم رابطه مثبتی بین گرمای هوا و عملکرد شیرابه ی آنغوزه وجود دارد. البته اگر زمان برش زدن و تیغ زدن بارندگی اتفاق بیافتد، بوته های تیغ زده شده شیرابه نمی دهند و از بین می روند.
– فصل برداشت آنغوزه چند روز طول می کشد؟ در هر هکتار چند نفر نیرو لازم دارید؟
فصل برداشت انغوزه ۳ تا ۴ ماه طول میکشد. معمولا هر هکتار یک کارگر برش زن نیاز دارد و باید روزی ۱۰۰۰ تا بوته تیغ زده شود.
– بازار فروش چگونه است؟ دلال ها خودشان به سراغ تان می آیند یا شما محصول را به بازار می برید؟
دلال ها خودشان به سراغ ما می آیند و متاسفانه کسی صادرکنندگان و تاجران را به ما معرفی نمی کند. چندبار هم به اداره منابع طبیعی شهرستان این موضوع را اطلاع دادیم ولی کمک نکردند. عمده ی دلال ها اهل شهرستان نی ریز هستند و آنها شیرابه را به بازرگانان می فروشند.
– پیش خرید می کنند؟
نخیر.
– قیمت چقدر است؟
شیرابه آنغوزه را از ما کیلویی ۳۰ هزار تومان می¬خرند و به تاجران کیلویی ۱۵۰ هزار تومان می فروشند که واقعا ظلمه! در برخی از نقاط استان فارس شنیده ام از بهره برداران بین ۴۰ تا ۱۰۰ هزار تومان هم خریداری کرده اند ولی از ما ۳۰ هزار تومان میخرند.
– خودتان استفاده ای از شیرابه آنغوزه می کنید؟ مثلا برای درمان بیماری خاصی در انسان یا در دام.
شیرابه ی اول آنغوزه به شیرابه کُخ معروف هست که سخت و خشک می باشد و ما برای بیماری های معده استفاده می کنیم. همچنین شیرابه آنغوزه برای درمان انگل گوسفند خیلی خوب است.
– خطر چرای گوسفندان برای این گیاه وجود دارد؟
بله، بوته های تازه و سبز را گوسفندها می خورند و گیاهان را از بین می برند.
– همکاری اداره منابع طبیعی با شما چگونه است؟
همکاری اداره منابع طبیعی شهرستان سپیدان با ما در زمان حیات مرحوم مهندس صدیق خیلی بود ولی بعد از مرگ ایشان، اداره منابع طبیعی هیچگونه همکاری با ما نداشت تا اینکه ۸ سال پیش من و برادرم به اداره منابع طبیعی استان فارس (شیراز) مراجعه کردیم و گفتیم که ما اینچنین کاری کرده ایم ولی هیچکس سراغ ما نمی آید و بازدید نمیکند. همین باعث شد که از طرف اداره منابع طبیعی استان چند کارشناس به سراغ ما بیایند ولی برای عکس و فیلم گرفتن نه کمک کردن و مشاوره دادن! آقای مهندس غیبی (مدیرکل دفتر سبزی، صیفی، گل و گیاهان زینتی و دارویی وزارت جهاد کشاورزی) نیز اینجا تشریف آوردند و فردای آن روز به دکتر یوسفی (مدیر کل منابع طبیعی کشور) زنگ زدند و گفتند: آن چیزی که دنبالش می گشتید، من الان داخلش هستم. دکتر یوسفی هم گفت: من فردا می آیم. فردای آن روز دکتر یوسفی آمدند شیراز و از آنجا با ۲۶ نفر از کارشناسان اداره منابع طبیعی استان به اینجا آمدند و به اداره منابع طبیعی شهرستان سپیدان گفتند که اجازه دارید به آقای صدر که این کار را انجام داده، هکتاری ۳۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان کمک بلاعوض بدهید که بعدا این اتفاق نیفتاد و همه چیز را فرموش کردند!
– چه صحبت و درددلی با مسئولان دارید؟
درد دل من، صحبت من و گلایه ی من از مسئولین اداره منابع طبیعی و جهاد کشاورزی این است که واقعا همکاری کنند تا کشاورزان هم تشویق بشوند و احیای مراتع با کشت گیاهان دارویی در حال انقراض انجام بشود. من در این مراتع واقعا پیر شدم ولی درآمد مناسبی بدست نیاوردم. ۲ سال پیش بذری که داشتم، دادم به منابع طبیعی و پولش را بهم دادند. البته من شرط کردم که بذر خودم را به خودم بدهند که کشت کنم، زیرا دستورالعمل آمده بود که بذر را اداره منابع طبیعی بدهد و حتی هزینه کاشت را نیز تقبل کند. متاسفانه بذری بهم دادند که هیچ کدامش سبز نشد زیرا بصورت نارس جمع آوری کرده بودند. همچنین می خواهم درخواست کنم که دلال ها را حذف کنند و ما را مستقیما با تجار و صادرکنندگان آشنا کنند تا نتیجه ی تلاش مان، نصیب خودمان بشود. امیدوارم تمام این مشکلات با توجه مسئولین حل بشود.

.