به گزارش شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی به نقل از خبرگزاری تسنیم، اکثر زمین‌های کشاورزی در خراسان جنوبی به دلیل شوری خاک و آب برای کشت بیشتر محصولات باغی مناسب نیستند بنابراین در برخی مناطق به ویژه در۲۰ سال گذشته عناب، به عنوان محصول اصلی مطرح شده تطابق و سازگاری این محصول با محیط و علاقه مردم به عناب سبب شد که در سال‌های اخیر غالب باغات احداثی در استان به این محصول اختصاص داده شود.

در حال حاضر کمتر باغی را می‌توان یافت که در آن عناب کشت نشود، بدون شک وجود باغات قدیمی در سطوح زیاد و در نقاط غیرهموار بدون وجود مردمانی که از جان خود مایه گذاشته‌اند، امکان‌پذیر نبوده است و همین امر با گذشت زمان به صورتی در آمده که مردم نیز کاملاً به این درخت وابسته شده و یکی از مهم‌ترین راه‌های امرار معاش خود را در گرو حفظ و نگهداری این درختان دیده‌اند.

گرچه کاملاً معلوم است شرایط اقلیم خاص منطقه از قبیل کمبود آب که از اعصار قدیم مسأله‌ساز بوده، سبب شده که مردم محصولاتی مانند عناب، زرشک و زعفران را برای کاشت انتخاب کنند.

هر چند در قدیم هیچ نهادی برای راهنمایی باغداران عناب‌کار وجود نداشته اما تلاش و کوشش شبانه‌روزی باغداران منجر به ایجاد باغات عناب از مناطق مسطح تا دل‌سنگ‌ها را در نقاط صعب‌العبور این استان امکان‌پذیر کرده است.

خراسان جنوبی یکی از قطب‌های پرورش عناب در جهان

مدیرکل جهاد کشاورزی خراسان جنوبی به تسنیم گفت: در حال حاضر ۲ هزار و ۸۰۹ هکتار از باغات استان زیرکشت محصول عناب است که از این باغات سالانه بیش از ۴ هزار تن عناب برداشت می‌شود.

هاشم ولی‌پورمطلق اظهار کرد: خراسان جنوبی یکی از قطب‌های پرورش عناب در جهان است.

وی افزود: جهاد کشاورزی علاوه بر برگزاری همایش سالانه زرشک، عناب و زعفران با کمک پژوهشکده عناب و سایر نهادهای اجرایی استان به دنبال تدوین سندی است که با کمک سرمایه‌گذاران و سایر نهادهای اجرایی بتواند عناب را به صورت تازه به سایر استان‌ها و خارج از کشور صادر کند.

قدمت عناب به بیش از۱۲ تا ۱۴ میلیون سال پیش بر می‌گردد

عناب از گذشته‌های بسیار دور کشت می‌شده و در آثار و فسیل‌های به جا مانده قدمت آن به بیش از ۱۲ تا ۱۴ میلیون سال پیش می‌رسد.

درخت عناب بومی چین است که حدود ۷۷۰۰ سال پیش در چین کاشت می‌شده و از طریق جاده ابریشم به سایر نقاط از جمله هندوستان، ایران، افغانستان و آسیای میانه انتقال یافته است و در حقیقت درختی است که تقریباً در نقاطی از دنیا که کمبود آب و شرایط خاکی مناسب نباشد، رشد می‌کند.

این درخت بعدها به منطقه مدیترانه و سپس به کشورهای شمال آفریقا منتقل شده است، در سال ۱۸۷۳ از جنوب فرانسه به آمریکا منتقل شده و در حال حاضر به صورت یک گیاه تزیینی کاشته می‌شود.

تولید میوه عناب در چین در سال ۲۰۱۰، ۱٫۷ میلیون تن بوده که از مجموع یک میلیون هکتار سطح زیر کشت این درخت به دست می‌آید.

گرچه در ایران کشت عناب در بیشتر استان‌های کشور به صورت پراکنده دیده می‌شود اما در خراسان جنوبی، اصفهان، گلستان، مازندران و فارس بیشتر وجود دارد و درخت عناب به حالت نیمه‌خودرو پرورش یافته و تا ارتفاع ۲ هزار متری در نواحی شمالی ایران، گرگان، گیلان، خراسان، سیستان و بلوچستان، بندر عباس، کرمان و شیراز می‌روید.

بیرجند، خوسف و سربیشه قطب تولید عناب در خراسان جنوبی

مدیرکل جهاد کشاورزی خراسان جنوبی تصریح کرد: سال  گذشته میزان عناب تولیدی در استان ۴ هزار و ۶۸ تن بوده که بیشتر عناب تولیدی به دلیل نبود مراکز فرآوری و دوری از مراکز فروش در داخل استان به مصرف رسیده است.

وی تصریح کرد: شهرستان‌های بیرجند، خوسف و سربیشه از قطب‌های پرورش عناب در خراسان جنوبی و ایران هستند و بیشتر باغات عناب در حومه شهر بیرجند قرار دارد.

نقش به‌سزای درخت عناب در جلوگیری از فرسایش خاک

حفظ جوامع گیاهی به دلیل تکیه‌گاه استواری که برای تداوم و ارتقای سطح زندگی انسانی به شمار می‌رود، اهمیت بسیاری دارد، عناب با توجه به تنوع فراوانی که دارد، یکی از ذخایر توارثی گیاهی ارزشمند کشورمان محسوب می‌شود.

در سال‌های اخیر برخی گونه‌های تزیینی عناب در آمریکا مورد استفاده قرار گرفته است، این درخت به دلیل سازگاری فوق‌العاده با شرایط سخت محیطی به ویژه در مناطق کوهستانی به عنوان یکی از اجزای پوشش سبز طبیعی، نقش مهمی را در تعدیل آب و هوای منطقه و جلوگیری از فرسایش خاک و ایجاد روان آب سطحی سبب می‌شود بهبود وضعیت تولید عناب نقش مهمی در اقتصاد و درآمد روستاییان به ویژه منطقه خراسان جنوبی ایفاء می‌کند.

اما به دلیل عدم بهره‌وری کافی از امکانات موجود و پایین بودن اطلاعات بهره‌برداران از چگونگی کاهش ضایعات این محصول، درآمد ناشی از آن در سطح پایینی قرار دارد و آنچنان که باید نتوانسته است هزینه‌های سازندگی خانواده‌های روستایی و دست‌اندرکاران تولید عناب را تأمین کند بنابراین بررسی اقتصادی تولید و شناخت تنگناهای موجود می‌تواند برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران بخش کشاورزی در سطح ملی و منطقه‌ای مفید واقع شود.

نبود صنایع تبدیلی، جمع‌آوری و فرآوری عناب و بازار سنتی آن

عناب از جمله محصولاتی است که دارای بازار محدودی بوده و مصرف آن به شکل سنتی است، این محصول مسیر تولیدکننده تا مصرف‌کننده را به صورت سنتی طی می‌کند، عناب به عنوان یک ماده دارویی و بیشتر به عنوان آجیل در خانواده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بازارهای موجود عناب شامل سرباغ، عمده‌فروشی و خرده‌فروشی است، بازار سرباغ محدود به سطح باغ است و فروشندگان این بازار کشاورزان هستند، این بازار ممکن است مورد سوءاستفاده برخی از عاملان خرید قرار گرفته و از این راه موارد ناخواسته‌ای به کشاورز در فروش و معامله تحمیل شود.

عوامل بازاریابی سرباغ شامل عمده‌فروشانف خریداران محلی، نمایندگان عمده‌فروش، میدان‌داران و دلالان هستند که محصول را به صورت مستقیم از کشاورز خریداری می‌کنند.

بازار عمده‌فروشی در مراکز شهرستان‌ها تمرکز می‌یابد و فروشندگان این بازار کشاورزان و خریداران محلی و نمایندگان عمده‌فروش هستند که به عرضه این محصول می‌پردازند.

بازار خرده‌فروشی نیز بدین صورت است که کشاورز میوه و محصول خود را به صورت مستقیم به مراکز خرده‌فروشی تحویل می‌دهد و درآمد مناسبی نیز عاید وی می‌شود، فروش محصول عناب توسط باغداران به دو صورت قطعی و حق‌العمل‌کاری است.

در روش نخست، محصول با یک قیمتی  فروخته می‌شود و ارزش محصول بلافاصله بعد از عامل بازاریاب، دریافت می‌شود و در روش دوم (امانی) باغدار محصول خود را به صورت امانت در اختیار عامل بازاریاب که معمولاً فروشندگان هستند، قرار می‌دهد تا در زمانی که محصول قیمت مناسبی پیدا کند، فروش صورت گیرد و فروشنده در ازای آن بین ۳ تا ۵ درصد ارزش فروش را دریافت می کند.

چون خریداران عمده عناب معدود هستند در خرید محصول نوعی انحصار به وجود می‌آید و در حقیقت واسطه‌های بازار بیشترین سود را از این معامله می‌برند و به همین دلیل است که قیمت خرید عناب در شهرستان‌های مختلف چندان ثابت نیست.

مدیرکل جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: جهاد کشاورزی از کشاورزان عناب کار حمایت می‌کند.

ولی‌پورمطلق افزود: ایجاد صنایع تبدیلی و جمع‌آوری و فرآوری صحیح عناب از راهکارهای جهان‌سازی این میوه گران‌بهای دارویی در جهان است. وی با بیان این‌که ایجاد صنایع فرآوری و تبدیلی ضامن توسعه بخش کشاورزی در خراسان جنوبی است، اظهار کرد: این امر جز با همکاری بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران در استان محقق نخواهد شد.

ویژگی‌های میوه عناب

عناب درختچه‌ای است متوسط با برگ‌های کشیده و ریز که در زمستان برگریز می‌شود، منشأ این گیاه به چین و آسیا بر می‌گردد، گرچه بعدها به طور نامعلومی پراکنده شده و امروز در بخش‌های گسترده‌ای از نقاط مختلف زمین دیده می‌شود.

میوه گیاه که همان عناب نامیده می‌شود خوراکی است، عناب در شکل ظاهر بیش از ۲ یا ۳ سانتیمتر طول دارد، وقتی میوه عناب نارس است لغزان و سبز است و طعمی شبیه سیب دارد، هسته آن نیز سخت و مخروطی شکل است.

هنگامی که میوه می‌رسد به رنگ زنگ‌زدگی یعنی قرمز تیره بر می‌گردد و سپس چروکیده می‌شود، این میوه در ظاهر شبیه به خرما است بنابراین عناب، خرمای قرمز نیز نامیده می‌شود، عناب (خرمای چینی) نیز نامیده می‌شود.

خواص دارویی عناب

مدیرکل جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به این‌که عناب علاوه بر مصرف خوراکی خاصیت دارویی نیز دارد، گفت: این میوه سرشار از ویتامین  cبوده و در حالت تازه‌خوری دارای ۷۴٫۳۶ درصد قند بوده و در حالت خشک ۶۵ تا ۷۷٫۷۱ درصد از قند خوراکی مورد نیاز بدن را تأمین می‌کند که قند عناب بر خلاف سایر قندها برای دندان‌ها و بدن مضر نیست.

ولی‌پور مطلق افزود: میوه عناب به عنوان داروی لعاب‌دار و نرم‌کننده برای تصفیه خون و کمک به هضم غذا و سلامت دستگاه گوارش موثر بوده و همچنین ریشه آن برای کاهش تب، درمان آسم، التیام زخم و جراحت و در درمان سرطان و گرفتگی صدا و سرفه بسیار موثر است.

وی تصریح کرد: خواص دارویی عناب مدت‌های طولانی است که شناخته شده است، مردمان کشورهایی مانند چین و کره عناب را به عنوان داروی سنتی که مبنای گیاهی دارد بکار می‌برند، این میوه با خواص تخفیف استرس مطرح شده است.

پودر میوه عناب برای آرامش اعصاب و اضطراب به کار برده می‌شود، میوه عناب خون را تصفیه و سموم را از سیستم بدن دفع می‌کند، عناب پوست را روشن می‌کند، مانع مشکلات قلبی می‌شود و احساس آرامش می‌دهد، خواص آنتی‌اکسیدان عناب همچنین به جلوگیری از سرطان کمک می‌کند.

البته این میوه علاوه بر این‌که خون را تصفیه می‌کند سبب ازدیاد ویتامین k می‌شود یعنی خون را سفت می‌کند و مصرف زیاد آن برای افرادی که دچار غلظت خون هستند توصیه نمی‌شود.

جوشانده برگ عناب اغلب برای تسکین و عصاره آن برای درمان گلودرد به کار می‌رود، استفاده از مغز میوه در بریدگی‌ها و زخم‌ها سبب تسریع در بهبودی آن‌ها می‌شود.

مخلوط عناب با فلفل و نمک در بیماران مبتلا به سوءهاضمه و حتی بیماری‌های صفراوی سودمند است، عناب خشک رسیده به عنوان ملین عمل می‌کند، دانه عناب نیز خاصیت داروی مسکن را دارد.

اگر با کره خورده شود از حالت تهوع و استفراغ جلوگیری می‌کند، مصرف آن در دوران بارداری به کاهش دردهای شکمی معروف است ضمن این‌که در کاهش دردهای روماتیسمی نیز مفید است.

عناب به شکل گلچین شده، خشک شده و آب نبات‌هایی با اسانس عناب و به عنوان خوراکی یا همراه با چای عصرانه در بریتانیا صرف می‌شود.

شکل دود داده عناب طعم آن را افزایش می‌دهد، شربت شیرین میوه عناب در کشورهای کره، تایوان و چین به طور عموم در دسترس مردم است، عناب کنسرو شده و همچنین چای با طعم عناب به طرز گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در برخی مناطق نیز میوه عناب برای تهیه سرکه نیز کاربرد دارد، در برخی قسمت‌های جهان مردم شربت عناب را نیز می‌نوشند ضمن این‌که در آفریقا از این میوه در تهیه کیک استفاده می‌شود اما کاربرد عناب در ایران، هندوستان و پاکستان بیشتر به صورت میوه خشک شده است.