پیچک صحرایی، آلوشک، لولا، لبلاب، ویول
ا نام علمی:
Convolvulus arvensis
L.
نام انگلیسی: Field bind weed, Creeping jenny

پیچک صحرایی یکی از ده گیاه هرز مهم و
مسأله ساز دنیا می باشد و از گیاهان هرز خسارت زای باغات، مزارع گندم و محصولات
تابستانه به شمار می رود
. به طور کلی
گیاه هرزی اجباری است و بصورت وحشی یافت نمی شود.
. این گیاه چند ساله خزنده و
بومی اروپا و غرب آسیا است و گسترش آن در مناطق گرمسیری و معتدل می
باشد.
اکثرا در همه جای افغانستان بدون استثنا یافت میشود.
بقیه درادامه مطلب…


 تراکم بالای آن عملکرد محصول را تا ۶۰-۵۰%
کاهش می دهد. علاوه بر آن با پیچیدن به دور غلات دانه ریز سبب ایجاد مشکل در امر
برداشت آنها می شود. پیچک به سرما و یخبندان مقاوم است ولی دمای ۸- تا ۱۰- درجه
سانتیگراد ساقه های هوایی آنرا از بین خواهد برد . پیچک صحرایی گاهی با پیچک هفت
بنداشتباه می شود. اگر چه پیچک هفت بند یکساله و کوچکتر است و گلهای آن سبز مایل به
سفید می باشند (سبز روشن). علاوه بر آن در قاعده هر برگچه، یک غلاف غشایی یا
اوکرانیز دارد ثابت شده که پیچک صحرایی روی ذرت و نیشکر اثر دگرآسیبی دارد .پیچک صحرایی کاربرد پزشسکی هم دارد؛ از عصاره آن
برای حفاظت از بدن از طریق تحریک رشد رگهای خونی در بافت های آسیب دیده استفاده می
شود. این عصاره در شکل تجاری به شکل کپسول فرموله می
شود.


 

 پیچک صحرایی یکی از ده گیاه هرز مهم و مسأله
ساز دنیا می باشد و از گیاهان هرز
خسارت زای باغات، مزارع گندم و محصولات
تابستانه به شمار می رود (۱و۱۵). به طور کلی گیاه هرزی اجباری است و بصورت وحشی
یافت نمی شود (۷). این گیاه چند ساله خزنده و بومی اروپا و غرب آسیا است و گسترش آن
در مناطق گرمسیری و معتدل می باشد. تراکم بالای آن عملکرد محصول را تا ۶۰-۵۰% کاهش
می دهد. علاوه بر آن با پیچیدن به دور غلات دانه ریز سبب ایجاد مشکل در امر برداشت
آنها
 می شود
(۱۴،۳،۱و۱۵).

پیچک به سرما و یخبندان مقاوم است ولی دمای ۸-
تا ۱۰- درجه سانتیگراد ساقه های هوایی آنرا از بین خواهد برد (۱). پیچک صحرایی گاهی
با پیچک هفت بند
[۱] اشتباه می شود. اگر چه پیچک هفت بند یکساله و
کوچکتر است و گلهای آن سبز مایل به سفید می باشند (سبز روشن). علاوه بر آن در قاعده
هر برگچه، یک غلاف غشایی یا اوکرا
[۲] نیز دارد (۱۴و۱۸). ثابت شده که پیچک صحرایی
روی ذرت و نیشکر اثر دگرآسیبی
[۳] دارد (۱۲).

پیچک صحرایی کاربرد پزسکی هم دارد؛ از عصاره آن
برای حفاظت از بدن از طریق تحریک رشد رگهای خونی در بافت های آسیب دیده استفاده می
شود. این عصاره در شکل تجاری به شکل کپسول فرموله می شود
(۱۶).

ویژگی های گیاه
شناسی

گیاهی است از تیره پیچک که گیاهان این تیره
بالا رونده و بوته ای بوده و دارای شیرابه ای شیری رنگ می باشند.گلها منظم، دارای
پنج کاسبرگ، پنج گلبرگ پیوسته، پنج پرچم و دو برچه با دو تا چهار خانه که در هر
خانه یک یا دو تخمک دیده می شود. گلهای این خانواده معمولاً شیپوری و قیفی و رنگ
آنها سفید تا صورتی می باشد. میوه آنها غالباً کپسول می باشد. برگه در پیچک صحرایی
کوچک بوده و هیچگاه کاسه گل را در بر نمی گیرد (۳و ۱۰).

گیاهچه

گیاهچه آن دارای برگ های لپه ای سبز تیره با
رگبرگ های قابل رویت و تقریباً این برگ ها قلبی شکل تا گرد می باشند. این برگ ها ده
روز پس از جوانه زنی ظاهر می شوند. ولین برگ های حقیقی سه گوش، نوک تیز و در قاعده
دارای لوبهای عمیق می باشند. گیاهچه از طریق شیار موجود در برگهای پایینی براحتی
تشخیص داده می شود. قابل ذکر است که ساقه های جوان حاصل از گیاهان تثبیت شده، برگ
های قاعده ای نخواهند داشت (۱و۳).

گیاه کامل

این گیاه هرز چند ساله و خزنده می باشد و توسط
تقسیم ریشه گسترش می یابد و سطح آن صاف و بدون هیچگونه کرکی می باشد. رشد رویشی آن
از ابتدای بهار تا شروع سرمای سبک پاییز می باشد؛ معمولاً در سال اول قادر به تولید
گل نیست و فقط ریشه های اصلی و جانبی خود را تقویت خواهد کرد
(۱۷،۳،۱و۱۸).

 lk

برگ

برگ های آن متناوب ، کشیده و
بلند، عموماً سرنیزه ای شکل و نوک تیزند و دارای دمبرگی کوتاه
 می باشند. رگبرگ های پنجه ای آن از قاعده برگ
آغاز شده و در انتهای برگ بصورت متقابل روبروی هم قرار
می گیرند. برگ های پیچک
در قاعده دارای لوبهای پهن می باشند؛ البته شکل برگ بسته به شرایط محیط رشد، از تخم
مرغی و مستطیلی تا باریک و تیز می تواند متفاوت باشد. سرنیزه ای بودن برگ ها در
شرایط تنش خشکی بیشتر قابل مشاهده است (۱۴،۳،۲و۱۷).

ساقه

ساقه های آن ظریف و پیچنده
اند و به سمت راست قیم خود می پیچند؛ و اگر گیاه در کنار قیمی نباشد، ساقه ها به
دور خود می پیچند. ساقه ها دارای خطوط برجسته ای روی سطح می باشند. طول آنها ۱۰۰-۳۰
سانتی متر و گاهی بیشتر نیز می تواند باشد (۱۵،۸،۲و۱۷).

 

 

گل

گل آذین پیچک گرزن و دارای یک
تا سه گل می باشد. که گاهی بصورت منفرد روی دمگلی باریک به طول ۵-۵/۲ و عرض ۵/۲
سانتی متر در گوشه برگها ظاهر می شوند. رنگ آنها سفید تا صورتی با خطوطی کمی تیره
تر از گلبرگ ها می باشد. عمر گلها یکروز اما تولید آنها پیوسته از ابتدای تابستان
تا انتهای فصل رشد به طول
 می انجامد.
طول کاسبرگ ها ۵/۲ سانتی متر و گهگاه کرک های ریزی هم دارند. دو تا از کاسبرگ های
بیرونی، مستطیلی و تخم مرغی شکلند و نیز از کاسبرگ های داخلی کوتاه ترند و بعضی از
مواقع حاشیه آنها را لایه ای غشایی در بر گرفته است. کاسه گل پس از رسیدن دانه در
قاعده میوه باقی
 می ماند
(۱۵،۸،۳،۲و۱۷). تخمدان آن آزاد و از دو خانه تشکیل یافته که به دو خامه استوانه ای
و باریک منتهی می شود (۳و۶).

 

میوه

نوع میوه در پیچک کپسول تخم
مرغی شکل به قطر ۶ میلیمتر و بیشتر مواقع دارای دو حجره می باشد که هر حجره محتوی
دو بذر می باشد.

نوع کپسول شکوفای خشک است و شکوفایی آن به طریق
طولی (شیاری) در وسط برچه ها صورت
 مِی
گیرد که در این حالت به آن لوکولیسید
[۴] می گویند
(۳،۱و۱۰).

بذر

بذور پیچک خاکستری تا قهوه ای تیره می باشند.
این بذور محکم و سخت، سه گوش و تخم مرغی شکل و اندازه هرکدام ۵ میلیمتر می باشد.
بذور ۱۵-۱۰ روز پس از گرده افشانی بوجود می آیند که در این هنگام رطوبت آنها حدود
۸۰% است ولی تا دوهفته بعد رطوبت آنها کاهس یافته و به حدود ۱۳% می رسد. در این
هنگام پوسته بذر کامل شده و نسبت به آب غیر قابل نفوذ می شود (۱۷،۸،۳،۲،۱و۱۸). بذر
پیچک پس از خورده شدن توسط پرندگان و عبور از دستگاه گوارش آنها قوه نامیه خود را
از دست می دهد ولی اگر توسط پستانداران اهلی خورده شود تا حدودی قوه نامیه خود را
حفظ می کند. این بذور پس از دفع توسط گاو و بعد از چهار ماه قرار داشتن در کود
گاوی، قدرت جوانه زنی نخواهند داشت. نکته دیگر اینکه بذور پیچک بعد از ۵۴ ماه قرار
داشتن زیر آب، ۵۵% آنها قادر به جوانه زنی می باشند (۱۲). اگر بذور آن به مدت سی
دقیقه تا یک ساعت در اسید سولفوریک غلیظ خیسانده و سپس با آب شسته شوند، یا ده
دقیقه در آب ۶۰ درجه سانتیگراد قرار داده شوند،
درجه جوانه زنی آنها بالا می رود (۱).

پیچک در دمای بالا و کم بودن رطوبت و باران طی
فصل رشد تعداد زیادی بذر تولید می کند. هر گیاه قادر است ۵۰۰-۵۰  بذر تولید کند. این بذور می توانند در خاک و به
حالت خواب سالهای زیادی (تا ۲۸ سال) رنده بمانند. جوانه زنی این بذور در طول سال و
در صورت فراهم بودن ررطوبت و دیگر شرایط، امکان پذیر خواهد بود؛ دمای مناسب برای
جوانه زنی بذور پیچک ۳۵-۲۵ درجه سانتیگراد می باشد
(۷،۳،۱و۱۴).

ریشه

پیچک دارای سیستم ریشه ای گسترده ای می باشد و
در رشد عمودی به سمت اعماق خاک معمولاً تا عمق ۴۰/۲ متری نفوذ می کند، ولی گاهی
اوقات رشد تا اعماق ۹-۶ متری هم وجود دارد. سیستم ریشه ای عمیق و سیع پیچک آنرا
رقیبی قوی برای محصولات زراعی در اقلیم های خشک تبدیل کرده است (۲،۱و۳). ریشه ها
تقریباً زرد رنگ و ریزوم ها سفید می باشند. ریزوم های پیچک معمولاً از ریشه های
جانبی منشاً می گیرند و رشد شاخه ها از جوانه های روی ریشه های خزنده ناشی می شود.
ریشه اصلی پیچک راست می باشد و ریشه های فرعی فراوانی تولید می کند (۳،۲و۸). ریشه
های پیچک علاوه بر نفوذ عمقی زیاد گسترش جانبی زیادی هم دارند و یک گیاه پیچک به
کمک همین سیستم ریشه ای قادر است در طی فصل زراعی ناحیه ای به شعاع شش متر را اشغال
کند. البته این گسترش به نوع خاک و میزان رطوبت بستگی دارد. یک گیاه پیچک تنها شش
ماه پس از جوانه زنی، ۱۹۷ ریشه عمودی هر کدام به طول تقریبی ۱۲۵ سانتی متر و ۳۴
ریزوم به طول میانگین ۱۲۰ سانتی متر تولید می کند؛ این ریزوم ها می توانند ۱۴۱
گیاهچه جدید ایجاد کنند (۲،۱و۱۴).

مواد ذخیرهریشه به اندازه ای است که گیاه حتی
در صورت قطع شدن یا از دست دادن مکرر اندام های هوایی، قادر به باز سازی مجدد خود
می باشد. و هر چه عمق ریشه بیشتر باشد، مواد اندوخته ای بیشتری خواهد داشت. نکته
دیگر اینکه قطعاتی به کوچکی ۵/۲ سانتی متر از ریشه آن، قادر به ایجاد یک گیاه کامل
می باشد (۲،۱و۱۱).

سرعت رشد نسبی

پتانسیل حدکثر سرعت رشد نسبی
(
Rmax) برای پیچک ۴۴/۲ و
میانگین سرعت رشد آن ۳۶/۱ گرم بر گرم در هفته[۵]
می باشد. این نشان می دهد که سرعت رشد نسبی زیاد یکی از خصوصیات مهم علف های هرز
خطر ناکی مانند پیچک می باشد. چون مقدار ماده خشک تولید شده توسط هر گونه گیاهی
باید متناسب با منابع مورد استفاده در طی فصل رشد باشد، سرعت رشد نسبی اغلب به
عنوان یک شاخص بالقوه در توانایی رقابتی بین گیاهان زراعی و گیاهان هرز استفاده می
شود. علاوه بر این همبستگی شدیدی میان شاخس سطی برگ[۶]
و سرعت رشد نسبی بالقوه وجود دارد. به این صورت که هر چه گیاه شاخص سطح برگ بیشتری
داشته باشد، سریعتر رشد نموده و بیوماس بیشتری تولید می کند
(۵).

پیچک
صحرایی


چندین
گونه از گیاه جنس تربد در افغانستان می رویند که در زیر چند گونه که از نظر خواص
دارویی بررسی شده اند مختصراً شرح داده می شود.

۱-
« پیچک صحرایی » . به فرانسوی
Petit
 liseron

و
Liseron  des 
champs

و
Vrillee
و به انگلیسی
Rope 
weeed

،
Bell
lind

،
Bind  
weed

و           
Wild 
morning  glory

گفته می شود . گیاهی است از خانوادۀ
Convolvulaceae
نام علمی آن
Convolvulus
می باشد.

 

مشخصات

پیچیک
صحرایی گیاهی است چند ساله ، ساقه آن بلند ، بالا رونده و پیچنده به دور درختان
اطراف خود می پیچد و در صورت نبودن قیم برای پیچیدن به صورت خوابیده روی زمین است .
برگهای آن تیر کمانی و مثلثی تخم مرغی نوک تیز. گلهای آن سفید یا صورتی است . ریشۀ
این گیاه نیز در طب سنتی مستعمل است . در هندوستان این گیاه به صورت علف هرز در
اغلب مزارع هند می روید در افغانستان در بامیان ، اطراف کابل در مزارع ، در
شمال افغانستان در دشت لیلی و ترکستان، در غرب کشور هرات ف فراهه ،قلعه نو و سبزوار
می روید. نام محلی گیاه در این منطقه «پیچک» است. 
 

ترکیب
شیمیایی

از
نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه پیچک صحرایی وجود مادۀ کونولوولین تایید شده است از
گیاه آلکالوئیدی جدا نشده است از گیاه در حدود ۴-۵/۱ درصد مادۀ رزینی به دست می آید
که خاصیت مسهلی دارد . در ریشه یا ساقۀ زیرزمینی خشک شدۀ گیاه در حدود ۹/۴ درصد
رزین وجود دارد [
G.I.M.P]
. از ریشۀ گیاه به عنوان مسهل استفاده می شود.

۲-
گونۀ دیگری به نام عملی
Convolulus 
glomeratus Choisy exDC.

. در مناطق گرم بلوچستان می روید گیاهی است چند ساله در هند نیز انتشار دارد نام
محلی این گیاه در بلوچستان « پی چاک » است ریشۀ گیاه دارای خاصیت مسهلی است و از
خود گیاه نیز به عنوان مسهل استفاده می شود.

۳-
Convolvulus 
spinosus  Burm.

. گیاهی است کوتاه، چندساله ، با ساقه های نیمه چوبی . خیلی پر شاخه و تیغ دار. این
گیاه در ایران در بلوچستان و اصفهن می روید در بلوچستان با نامهای محلی زیر شناخته
می شود :

الف-
در لاس بِلاس « داهِل کور»؛

ب-
در مکران « دولاکو»

پ-
در جَلاوَن « ده لاکور » و

ت-
در قلعه سیف اله « ساهسا» نامیده می شود .

این
گیاه نیز دارای خاصیت مسهلی است .

منبع:پژوهش علم علفهای
هرز