گل محمدی Rosa damascena

در سایه روشن تلالو خورشید از پشت ابرها ، در خنکای صبحگاهان ،عطری مدهوش کننده فضا را معطر کرده و نسیم جان بخش بهاری طراوتی دیگر با خود دارد طراوتی که با عطر صلوات و گل محمدی همراه است.

عطری که از کودکی برایم تداعی گر سجاده مادر بزرگ است که تا باز می شد بوی خوشش فضا را معطر می کرد.

گویی سجاده اش را به وسعت دشت پهن کرده و بر خلقت قادر توانا سجده می گذارد.

و اینک زیبایی گلهای صورتی نه بر سجاده سفید مادر بزرگ که بر پهن دشت مخملی خطه خورشید ، قداست و رنگی دیگر یافته است.

در پهنای مخملی دشت و دامنه کوههای شصت دره (در نزدیکی تربت حیدریه) تا چشم کار می کند ، بوته های گل محمدی در ترکیب رنگ و نور چون نگینی می درخشند و عطر آن در سپیده دم بر شبنم می نشیند تا هوا را خوش و معطر کند.

اینجا قمصر کاشان نیست ، بلکه قطعه ای از سرزمین نور، آستان خورشید هشتم است که عطر عالم آل محمد (ص) در ترکیب با عطر گلهای محمدی ،شمیم خوش هوا را دو چندان نموده است.

گلهایی که به لطافت بهار ، طراوت نسیم همراه با عطر و بویی بهشتی است و گلستانی از زیبایی را رقم زده است.

گلهایی ترد که نرم و نازک از ساقه های پرخار بر دست های کوچک دخترک می لغزد و به درون سبد و پس از آن کیسه های پر گل می ریزد.

صورت مهتابی کوچکش با گونه هایی به سرخی گل و چشمانی به رنگ دریاها که در میان روسری صورتی و کلاحصیری پنهان شده به گلهای صورتی باغ طعنه می زند.

وقتی نزدیکتر می شوم سریع با کمرویی شیرینی نگاهش را از من می دزد و همچنان آرام به کار خود ادامه می دهد.

با خجالت جواب می دهد . نزدیک به ۱۰ سال سن دارد و در کنار درس و مدرسه طی فصل برداشت پا به پای مادر از ابتدای صبح در میان بوته ها می چرخد و گل می چیند و سبدش بارها و بارها پر و خالی می شود.

اینجا کار عار نیست ، از این دخترک هشت ساله تا مادر بزرگ ۷۰ ، ۸۰ ساله و پسربچه هایی که سبدها را به سبکی متفاوت با زنان آن هم با طنابی به دور کمر بسته تا هر دو دستشان آزاد باشد و کار جمع آوری گل سریعتر شود ، مشارکت می کنند.

مردی میانسال هم بعنوان سرکارگر بر کار آنان نظارت می کند و کار را طبق روندی منسجم و پیوسته مدیریت می کند.

برداشت روزانه ۱۰ تا ۱۵ کیلو گل در روز توسط یک نفر

سرکارگر این باغ متوسط برداشت گل توسط یک نفر را در روز ۱۰ تا ۱۵ کیلو گرم عنوان می کند و می گوید : اما این میزان برای نوجوانان و کودکان حداقل شش کیلو در روز است ضمن آنکه فردی هم داشته ایم که تا ۲۷ کیلو گرم گل در روز جمع آوری کرده است.

به گفته وی ، دستمزد کودکان روزی ۱۰ هزار تومان ، زنان ۲۰ و مردان ۳۰ هزار تومان است و در جمع آوری گل های این بخش از باغ که بصورت قراردادی واگذار شده با ۲۰ کارگر روزانه چند صد کیلو گرم گل برداشت می کنند.

سایر بخش های این باغ ۲۵ هکتاری که البته امسال ۱۵ هکتار آن به گل نشسته و بقیه هنوز نهال های جوان است هم به همین شیوه در اختیار کارگران محلی است تا برداشت گل به انجام رسد و فصل گل تمام شود.

کارشناس این مزرعه گل که خود دکترای فیزیولوژی گیاهی دارد و از همان ابتدا بر ایجاد این باغ گسترده نظارت داشته ، هم وقتی از باغ حرف می زند با چنان و جدی از آن سخن به میان می آورد که گویی بخشی از وجود خود اوست.

ˈ هما ذره پرورˈ می گوید : الان در یک روز تا ۸۰۰ کیلو گرم گل از این ۱۵ هکتار باغ برداشت می شود.

او افزود : پارسال تولید این باغ نزدیک به پنج تن گل محمدی بوده و امیدواریم امسال این رقم افزایش یابد.

به گفته وی ، کار ایجاد این باغ در ابتدا از وسعت اندکی حدود سه هکتاری شروع شد و هر سال بر این میزان افزوده شده چنانکه طی دو ،سه سال اخیر سالانه ، پنج، شش هکتار بر این وسعت اضافه شده و همچنان هم توسعه آن ادامه می یابد.

وی گفت : اگر مشکل کارگر برای جمع آوری گل را نداشته باشیم ، این باغ سریعتر توسعه می یافت اما مهمترین نیاز این باغ ، کارگر و هزینه های کارگری است که به دلیل نبود جمعیت قابل توجه در روستاها و مهاجرت مردان به شهرها و یا فعالیت در برداشت سایر محصولات ما را با محدودیت مواجه کرده است.

وی اظهار کرد :گل محمدی تقریبا یک گیاه دیم است و نیاز آبی زیادی ندارد ، ضمن آنکه هزینه های جانبی آن هم چندان نیست ، این گیاه با شرایط خشک و بی آب خراسان رضوی سازگاری دارد.

ذره پرور افزود : امسال علاوه بر گل محمدی، برای برداشت غنچه های این گل برای صادرات نیز برنامه ریزی شده است.

وی گفت : بر این اساس برنامه ریزی شده یک تن غنچه خشک گل تولید شده و برای دمنوش های گیاهی و یا معطر کننده های چای به خارج صادر شود.

به گفته وی ، گل های جمع آوری شده هم برای فرآوری به واحدهای سنتی و صنعتی در مشهد و تربت حیدریه فرستاده می شود.

نمونه این باغ را در حوالی این منطقه شاید نتوان یافت اما در سایر نقاط استان هم باغ هایی از این دست و در واقع گلابستان هایی مشابه وجود دارد و ایجاد آنها رو به افزایش است.

سابقه کشت گل محمدی هم در خطه خراسان محدود به امروز و دیروز نیست البته شاید به وسعت کاشان نباشد اما در جای خود قابل توجه است و برخی از روستاها کشت اصلی شان ˈگل گلابˈ است.

در واقع طی این سال ها خطه خورشید به زعفران و بسیاری از محصولات شهره است اما کمتر کسی حتی خود خراسانی ها از این جاذبه که هم بعد گردشگری دارد و هم جنبه اقتصادی و کشاورزی اطلاع دارند و همه گلاب و گل محمدی را به قمصر کاشان می شناسند.

بسیاری از خراسانی ها انسی دیرینه با این گل و عطر آن دارند و در حیاط خانه ها و باغچه های منازل ، بوته های گل محمدی را پرورش می دهند.

توسعه کشت گل محمدی و باغات گل در این وسعت طی سال های اخیر در استان گسترش محسوسی یافته ضمن آنکه برخی روستاهای استان هم به کشت این گل از گذشته شهره بوده اند اما شهرتی محلی نه به حد قمصر کاشان .

روستای فرخد با ۱۵۰ هکتار باغ گل محمدی / گلابستان خراسان رضوی

به گفته کارشناسان از قدیم الایام کشت گل محمدی که در صنعت عطر سازی مهمترین گونه مورد استفاده است همپای سایر نقاط کشور در خراسان رضوی هم رواج داشته است.

روستا فرخد در نزدیکی مشهد در محور کلات از گذشته های دور، نزدیک به ۱۵۰ هکتار باغ گل محمدی داشته و دارد که به اشکال سنتی فرآوری و در عطاری ها بصورت گل خشک و گلاب و مانند آن عرضه می گردد.

این روزها اقبال به کشت این گیاه روز به روز بیشتر می شود و با توسعه ای که در سال های اخیر روی داده سطح زیر کشت باغات گل محمدی استان به بیش از ۳۰۰ هکتار رسیده است با این حال روستای فرخد همچنان بیشتر سطح زیر کشت این محصول را دارد.

از همان ۳۰۰ هکتار هم بر اساس آمارهای جهاد کشاورزی استان ۵۰ هکتار آن نهال های جوان و بقیه آن مثمر و به بار نشسته است.

در واقع این گیاه با خصوصیات ویژه ای که دارد ، نیاز آبی کم ، مقاومت در برابر خشکی ، رشد در اراضی سنگلاخی ، خاک های شور و قلیایی و مانند آن از نظر بسیاری از کارشناسان برای منطقه خراسان که گرفتار بحران کم آبی و توسعه آبهای شور است در کنار محصول ارزشمندی چون زعفران اقتصادی و مناسب است.

کارشناس مسوول گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه گفت : هزینه های نگهداری این گل پایین است ضمن آنکه گیاهی مقاوم و کم توقع با دوره بهره برداری کوتاه است و برای مناطق سردسیر که فصل رشد کوتاه و یا خاک و آب شور می باشد ،مناسب است.

وی از دیگر مزایای این گیاه را امکان فرآوری و خشک کردن ، نگهداری و عرضه آن در زمان مناسب به بازار برای کشاورز عنوان کرد و افزود : در بسیاری از محصولات چون امکان فرآوری و نگهداری آنها برای باغدار نیست، کشاورز به ناچار محصول را به صورت سلف و یا ارزان به دلال ها می فروشد.

وی توضیح داد : هم اینک قیمت هر کیلو گرم گل محمدی تر در بازار ۶۰ هزار ریال و گل خشک ۵۰۰ هزار ریال می باشد .

وی عملکرد در واحد سطح (هکتار) را در سال چهارم کشت سه تا پنج تن گل تر عنوان کرد و گفت : از هر پنج کیلو گرم گل تر ، یک کیلو گل خشک حاصل می شود.

به گفته وی ، گونه خودرو این گیاه که نسترن وحشی نام دارد در ارتفاعات و اراضی شیب دار استان خراسان رضوی از جمله طرقبه – شاندیز ، دامنه شمالی بینالود و ارتفاعات هزار مسجد رشد می یابد.

وی بیان کرد : با توجه به روند رو به رشد سطح زیر کشت این محصول ، توسعه و ایجاد واحدهای فرآوری لازم برای آن باید پیش بینی شود.

فریدونی افزود : هم اینک در سطح استان ۲۳ واحد فرآوری گل محمدی وجود دارد که از این تعداد شش مورد آن صنعتی و بقیه سنتی می باشد.

وی با اشاره به کاربردهای گسترده این گل گفت : در استان عموما گونه هایی از گل محمدی کشت می شود که بعنوان داروی گیاهی و مانند آن استفاده می شود.

وی بیان کرد : باید تلاش شود تا ارقامی که اسانس ارزشمندی دارد در استان توسعه یابد.

به گفته وی ، هم اینک ارقامی در استان داریم که توسط شرکت های که در زمینه فراوری گیاهان دارویی فعال هستند خریداری و از آن اسانس و گلاب گرفته می شود.

گل محمدی / گیاهی لطیف و زیبا با خواص و کاربردهای بسیار

اما خواص و کاربردهای این گیاه بسیار متنوع است و از دیرباز گیاهی ارزشمند در زمینه دارویی، غذایی، تولید عطر و نیز بیش از همه زینت بخش باغچه ها و فضای سبز ایرانیان بوده است.

اما گلابگیری و اسانس گیری متداولترین نوع کاربرد آن است ضمن آنکه قسمتی از آن را خشک کرده و بعنوان داروی گیاهی و یا برای تهیه شیرینی جات، ژله، دسرهای مختلف، سالادها، مربا، شربت، خوشبو کننده هوا، بالشتک های تزئینی و مانند آن استفاده می شود.

در طب سنتی برای درمان دردهای رماتیسمی، ناراحتی های خونی و گلودرد استفاده می شده و بعضی از ژنوتیپ های آن به علت داشتن ˈتاننˈ به عنوان داروی ˈقابضˈ استفاده می گردد.

همچنین استفاده از آن برای درمان عارضه های یائسگی، بیماری ها و نارسائی های دستگاه تنفسی، زخم دهان، بی خوابی و افسردگی از دیگر کاربردهای این گیاه است و گلبرگ های خشک آن دارای اثرات بالایی از خواص ضد باکتریایی می باشد.

بر اساس تحقیقات حاصله عصاره گلبرگ های این گیاه دارای اثرات ضدعفونی کننده قوی بر علیه ۱۵ گونه باکتری می باشد.

در واقع جدا از خواص ارزشمند این گیاه ، حضور و بودن در فضای این گلابستان ها با گل های معطر و خوشبو که سرشار از حس زندگی و زنده بودن است ، خود آرامشی وصف ناپذیر القا می کند.

عطر خوش ، رنگ فریبا و زیبایی عمیق آن در فراخنای دشت می تواند لحظاتی بی نظیر را برای هر بیننده فراهم آورد که دل کندن از آن دشوار می نماید آنگونه که برای من سخت بود آن هم با تصور بازگشت به زندگی پرهیاهو و شلوغ شهر و گم شدن در میان همهمه ها.

گلها که شکل و شمایل و تنوع رنگهای دلنشین و عطر دل انگیز آنها نشان از قدرت لایزال الهی دارد و هر بیننده را وادار به تحسین بر نقاش چیره دست آن می نماید، همه زیبایند اما گل محمدی رنگ و بوی خاصی دارد و ناخود آگاه در ذهن نام ختم رسل و اشرف مخلوقات را تداعی می کند و زبان به ذکر صلوات بر محمد (ص) و خاندان مطهرش به گردش در می آید.