سازمان بهداشت جهانی(WHO) در سال ۱۹۵۶ بیانیه ای را به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رساند که بر اساس آن مراکز عرضه دارو در کشورهای عضو سازمان ملل موظفند ۳۰ تا ۵۰ درصد از داروهای داروخانه ها را از «داروهای گیاهی» تامین کنند. از آن تاریخ تاکنون در بسیاری از کشورهای آمریکای شمالی، اروپا، جنوب آسیا و ژاپن داروخانه ها داروهایی را عرضه می کنند که پایه گیاهان دارویی دارد و عملاً اجرای بیانیه ۱۹۵۶ را از ۶۰ سال پیش آغاز کرده اند. در ایران اما این گونه نیست و اگرچه ایران خاستگاه و رویشگاه بیش از ۸۰۰۰ گیاه دارویی است اما درصد بسیار کمی از داروهای مراکز عرضه دارو نظیر داروخانه ها و مراکز دارویی هلال احمر را داروهای گیاهی تشکیل می دهد.

چرا داروخانه ها تمایلی به عرضه داروهای گیاهی ندارند؟ آیا پزشکان متخصص به تجویز داروهای گیاهی تمایل دارند؟ راهکار ورود داروهای گیاهی به نظام درمانی چیست؟

برای اولین بار دکتر باقری لنکرانی وزیر اسبق بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۳۸۹ اعلام کرد که فقط ۳ درصد از داروهای مصرفی موجود در داروخانه ها «داروی گیاهی» است و اکنون پژوهش های میدانی در شهر تهران و مشهد نشان می دهد که حداکثر ۶-۵ درصد از داروهای سنتی درمانی کشور را داروهای گیاهی تشکیل می دهد. محققان دانشگاه علوم پزشکی تهران با همکاری دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در سال ۹۱ از بررسی ۵۰۴۰ نسخه صادر شده پزشکان تخصصی دریافتند که فقط ۱۹۴ نسخه(حدود ۴درصد) واجد داروی گیاهی بودند.

دکتر برات مدیر فنی مرکز دارویی یک مجتمع پزشکی در تهران به خراسان می گوید: از مجموع ۹۰۰۰ قلم داروی موجود در نظام بهداشتی و دارویی کشور حدود ۴۲۰ قلم (حدود ۵ درصد) داروی گیاهی تخصصی ثبت و معرفی شده به پزشکان متخصص است اما پزشکان به دلایل مختلف در تجویز این داروها محدودیت هایی دارند که فقط با گذشت زمان و اعتمادسازی می توان بیماران و پزشکان را به مصرف و تجویز این گونه داروها ترغیب کرد.

وی ادامه داد: برخی از پزشکان متخصص و فوق تخصص فقط به داروهای شیمیایی اعتقاد دارند زیرا آموخته های آنان بر اساس این داروهاست پس باید در دوره های بازآموزی پزشکان به معرفی داروهای گیاهی پرداخت تا پزشکان به تجویز آن ترغیب و تشویق شوند.

برات به نکته مهمی نیز اشاره می کند و می گوید:  تنوع داروهای مشابه شیمیایی موجب شده که داروهای گیاهی در داروخانه ها ناشناخته مانده اند و از این نظر نیز باید صنعت داروسازی گیاهی به تنوع داروهای گیاهی بپردازد تا دست پزشکان برای تجویز این داروها باز باشد.

این دکتر داروساز از برخی باورهای بیماران در مورد کارایی بیشتر داروهای شیمیایی نیز گلایه می کند و می گوید: متاسفانه این اعتقاد هم در برخی بیماران وجود دارد که فقط داروهای خارجی و شیمیایی می تواند در درمان بیماری موثر باشد و داروهای گیاهی چندان افاقه نمی کند و این اعتقاد به نظر من کاملاً اشتباه است زیرا داروهای گیاهی موجود در نظام دارویی کشور همانند داروهای شیمیایی فرآیند آزمایش های جامعه آماری را طی کرده و میزان کارایی آن به تایید مجامع جهانی نیز رسیده است.

ورود داروهای گیاهی به نظام درمانی و بهداشتی کشور مستلزم حمایت های دولتی و جامعه متخصصان است و در این راستا معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری «ستاد توسعه پژوهش و کاربرد گیاهان دارویی و طب ایرانی» را در مجموعه نهاد ریاست جمهوری بنیان نهاده و پژوهشکده های بیوتکنولوژی را نیز به منظور ساماندهی پژوهش های کاربردی راه اندازی کرده است.

دکتر سلطان خواه معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری که به منظور بازدید از پژوهشکده بیوتکنولوژی شمال و شمال شرق کشور به مشهد سفر کرده در این باره به خراسان می گوید: متعاقب امر مقام معظم رهبری و دستور دولت محترم و با همت معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری ستاد ویژه ای با عنوان «ستاد توسعه پژوهش و کاربرد گیاهان دارویی و طب ایرانی» برای گسترش اهداف و ماموریت های اسناد بالادستی ملی و در قالب تهیه سند راهبردی اختصاصی و نقشه راه تشکیل شده است. این ستاد موظف به توسعه و ارتقای جایگاه ایران در حوزه گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و احیای طب ایرانی- اسلامی به عنوان طب مکمل با نگرش سلامت محور و در جهت تقویت طب نوین مسئولیت های مهمی را پی گیری می کند.

وی افزود: برگزاری جشنواره های ملی و بین المللی که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به صورت ادواری برگزار می شود برای اطلاع رسانی از آخرین اقدامات در عرصه تولید دانش، فناوری، نوآوری و تجاری سازی محصولات دانش بنیان است. امید است که این فعالیت ها بتواند زمینه لازم برای افزایش سرمایه گذاری، رونق اقتصادی و فرهنگ سازی به منظور استفاده از فرآورده های استاندارد و دانش بنیان، توسعه کارآفرینی و صادرات تولیدات ایرانی را فراهم کند.

دکتر شافعی رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران نیز در حاشیه همایش بین المللی جذب سرمایه گذاری خارجی در تبریز گفت: رویکرد صنعت کشور به تقویت صنایع داخلی ناشی از شرایط سیاسی حاکم بر کشور است .

وی افزود: تقویت صنایع داخلی در همه حوزه های صنعتی، سیاست بنیادین سازمان به شمار می رود و تمرکز سازمان نیز بر صنایعی است که وابستگی به خارج نداشته باشد و صنایع دارویی(گیاهی) از آن جمله است: در نتیجه روند صدور مجوز صنایع دارویی گیاهی رو به افزایش است و امیدواریم داروهای گیاهی خود را در نظام دارویی کشور اثبات کنند.

مستند ویژه نخستین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران از ورود داروهای گیاهی فوق تخصصی به بازار مصرف و نظام درمانی کشور خبر داد و برخی داروهای تخصصی گیاهی را به جامعه پزشکان معرفی کرد.

تولید داروی کمکی در درمان سرطان (حصا- آ) و ورود این دارو به شبکه دارویی و بهداشتی کشور، تولید داروی MS14 به عنوان داروی کمکی در درمان MS و بیماری های سیستم مغز و اعصاب نظیر آلزایمر و ALS، معرفی داروهای درمان بیماری پروستات، دیابت، زخم بستر، بواسیر و سیاتیک فقط بخشی از اقلام دارویی است که در مستند ویژه جشنواره ملی گیاهان دارویی به جامعه پزشکان معرفی شده است.

دکتر عبدالرضا صامتی مدیر فنی داروخانه نیز به خراسان می گوید: هم اکنون اگرچه درصد کمی از ترکیب داروهای تخصصی را داروهای گیاهی تشکیل می دهد اما به گواهی پزشکان فوق تخصص موثرترین داروهای حوزه اعصاب و روان را داروهای گیاهی تشکیل می دهد. موثرترین داروی بیماری های کبدی و صفرا را در میان داروهای گیاهی(که مراحل آزمایش بالینی آن نیز به خوبی جواب داده است) وهمچنین بهترین داروهای بیماری های پوستی و سوختگی را در میان داروهای گیاهی می توان یافت. این کارشناس از تمایل پزشکان برای تجویز داروهای گیاهی در دوره بارداری نیز خبر داد و گفت: اکنون این باور در پزشکان متخصص زنان و زایمان به وجود آمده که داروهای دوره بارداری را از میان داروهای گیاهی(آزمایش بالینی شده) تجویز کنند زیرا این داروها کمترین عوارض را دارند و از درجه ایمنی بالایی برخوردارند ومتناسب با شرایط فیزیولوژیکی ایرانیان نیز است علاوه بر این بسیاری از دام پزشکان نیز ترجیح می دهند که داروهای گیاهی دام پزشکی را برای درمان بیماری های دام و طیور تجویز کنند زیرا اثربخشی داروهای گیاهی دام پزشکی بسیار بیشتر از داروهای شیمیایی دام پزشکی است.